Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент Давлат техника университети Р. Ф. Мингазов, Х. C исахўжаев, Р. К. Чембаев

14.5. Органик ёқилғиларни ёқишда атроф – муҳитга зарарли таъсирини баҳолаш

Органик ёқилғиларнинг ёниш маҳсулотлари таркибида ҳар-хил миқдорда турли хил зиёнликка эга ифлослантирувчи моддалар бор. Улар орасида: углерод, азот ва олтингугурт оксидлари, водород сульфид (Н₂S), қора куя (сажа) ҳамда ҳар-хил углеводородлар, бенз(а)пирен (С₂₀Н₁₂), микроэлементлар ва бошқа зарарли қўшимчалар ҳосил бўлиши мумкин.

Айрим ҳолларда энергетик ёқилғиларнинг сифатини тавсифлаш учун уларнинг атроф–муҳитни ифлосланишига нисбатан ҳар-хил ифлосларнинг миқдор йиғиндиси ҳамда унинг заҳарлилигини инобатга олувчи битта кўрсаткич қиймати билан фойдаланишига зарурият бўлиши мумкин.
Бундай кўрсаткичга талаб, энергетик ёқилғиларнинг ҳозирги нархларига қўшимча коэффициентни ўрнатилишидан келиб чиқади. Энергетик ёқилғиларнинг ҳозирги нархлари уларни қазиб олишга ёки ташилишига сарфланган харажатларга асосланган. Аммо, кейинчалик энергетик ёқилғиларни нархлашда уларни зиён келтирувчи таъсирини инобатга олган ҳолда ўрнатилиши лозим бўлади.
Иссиқлик электр станцияларда битта ёқилғини иккинчиси билан алмаштиришда атроф–муҳитни ҳимоялаш нуқтаи назаридан худди шундай кўрсаткичдан фойдаланишни тақозо этади.
Бундан ташқари, бундай зарурият олтингугуртни ушлаб қолиш усулларидан самарали қўлланишни таққослаб баҳолаш учун бундай кўрсаткичга асосланади. Қўлланилаётган технологияларга кўра ҳар-хил зарарли қўшимчалар, масалан, олтингугурт (IV) оксиди ва азот (IV) оксиди ҳар-хил даражада ушлаб қолинади, айрим ҳолларда эса атмосферага ташланишдан аввал тозалаш натижасида мўридан чиқиб кетаётган аммоний тузи бўлмаган газларда, газларни аммиак билан тозалаш натижасида пайдо бўлади.
Буларни ҳаммаси зиёнлик йиғиндисисиз олтингугуртни ушланишининг турли хил усулларини таққослаш учун тозалашда, санитар самарадорлигини ўрнатишда нисбатан қийин бўлади.
Зиёнлилик йиғиндисининг кўрсаткичи К^, энергетик ёқилғи ва уларни ёниш маҳсулотлари учун алоҳида зиёнлилик кўрсаткичларининг йиғиндиси билан ифодаланиши мумкин бўлади:


К^=К_i , (14.7)
бу ерда: К_i – алоҳида-алоҳида зиёнлилик кўрсаткичлари йиғиндисининг қийматлари, зарарли моддаларнинг солиштирма миқдори ва уларнинг нисбий заҳарлилиги.
Ёқилғиларни ёниш маҳсулотларининг зарарли қўшимчаларини келиб чиқишига кўра қуйидаги гуруҳларга бўлиш мумкин: