Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

70

---

2.4. Маркетингда сифат тадқиқотлари
М аркетингда сиф ат тадқиқотлари мухим ахамиятга 
эга. М аркетинг тадқиқотларида сифатий изланиш ларнинг 
м оҳияти шундан иборатки, тадқиқ этилаётган объектлар- 
ни ҳар хил гуруҳларга бўлиб ва ҳар бир гуруҳ учун 
алоҳида изланиш усулини қўллашдир. Тадкикот услубини 
тахминий ва детерминант ёндошиш билан аниқлаш мум­
кин. 
Тахминий ёндошиш асосида объектдан алоҳида гу- 
руҳ аж ратиб олинадиган бўлса, детерминант асосида эса 
тадқиқотчи олдиндан қарор кабул қилиб туриб, алоҳида 
бир гуруҳ элементини ўз изланиш лари остига олиши 
мумкин.
Сифатий 
изланиш ларда 
«фокуслаштирилган 
гу- 
руҳлар» тўгрисида ran юритар эканмиз, бундай гуруҳлар, 
асосан, ўз эътиборини қандайдий бир асосий мақсад ва 
муаммони ечимини ҳал қилиш га қаратган бўлади. М аса­
лан, 
биронта 
бир 
иш лаб 
чиқарувчи 
ёки 
хизмат 
кўрсатувчи корхона маркетинг тадқиқотлари ж араёнида 
сифатий 
изланиш лар 
натижасида 
ўз 
бозорини 
аниқлам оқчи дейлик. Бу йўналишда ушбу муаммога ўз 
д и қ қат эътиборини қаратган «фокуслаш тирилгам гуруҳ» 
тузилади ва айнан шу гуруҳ корхона учун бозорни шакл- 
лантириш га ўз ф аолиятини қаратади. Бозорни аниқлаш да 
шу гуруҳларнинг асосий мақсадлари нимадан иборат 
бўлиши мумкин? Бу албатта истеъмолчиларнинг талабла- 
ридир. И стеъмолчиларнинг талаблари эса турли омиллар 
асосида шаклланади. Биринчидан, талаб ҳар қандай ин- 
сонда бўлади, аммо лекин талабни қондириш наф ақат пул 
маблаглари мавжудлигига, балки сотиб олиш хоҳиши ҳам 
шу ўринда катта аҳам иятга эга.
И ккинчидан, маълум бир корхона ёки фирма ишлаб 
чиқараётгаи маҳсулотга талаб бўлиши мумкин, аммо уни 
харид қилиб олиш имконияти бўлмаслиги мумкин.
Учинчидан эса, баъзи истеъмолчиларда пул маб­
лаглари ҳам бор, имконият ҳам бор, аммо маълум бир 
маҳсулотни сотиб олиш учун талаб йўқ. М ана шу муам-
71

---

молардан келиб чиққан ҳолда «фокуслашган гуруҳлар» 
изланиш ларни ўз м аҳсулотларига талаб юқори бўлган бо- 
зорларга қаратиш кўпроқ мақсадга мувофиқ бўлади.
Бундан 
таш қари 
сифатий 
изланиш ларда 
«фокуслаштирилган гуруҳлар» тадқиқотларнинг объект- 
ларини ҳам аниқлаб олиши зарур. 
Улар, тахминан 
қўйидагилардан иборат бўлиши мумкин:
- қндай товарларга истеъмолчининг талаби куч-
ли;
- маҳсулотнинг баҳоси;
- тадқиқот ўтказилиш ининг тахминий жойи;
- аниқланган ерда рақобатчиликнинг таркиби;
- жугрофий худуд;
- маҳсулотни ўтказиш усуллари;
Ю қоридаги омиллар асосида истеъмолчиларнинг бо- 
зордаги талаб ва эҳтиёж ларни олдиндан илгаб олиш 
усулларини яратиш мумкин. Бу ўринда шуни айтиб ўтиш 
керакки, сифатий изланиш ларнинг асосий объекта бўлиб 
истеъмолчи юзага чикар экан, демак уни рухий ҳолатини 
ўрганиш ҳам четда қолмаслиги керак. Бундай ҳолларда 
қарор қабул қилидо учун арзимайдигандек туюладиган 
муаммо, яқин давр ичида асосий омиллардан бирига ай- 
ланиб қолиш и ҳеч ran эмас. Бунинг боиси, ҳозирги кунда 
истеъмолчиларнинг талаб, эҳтиёж лари кескин дараж ада 
тез-тез ўзгариб турйши сабабчидир ва шунинг учун ҳам 
истеъмолчилар бозорда ўзини қай аҳволда тутиш ини ол­
диндан илгаб олиш, ҳозирги замон тадбиркорлигининг 
асосий омилларидан бўлиб қолмоқда. Истеъмолчиларнинг 
бозордаги ҳаракати, яъни у ёки бу маҳсулотни сотиб 
олиши асосан маҳсулотни сотиб олиш хоҳиши билан им- 
коният 
ўртасидаги 
тафовутни 
озмунча 
бўлса 
ҳам 
камайтиришдир. 
Ш унинг 
учун 
ҳам 
истеъмолчи 
ҳар 
қандай қарорга келиш и мумкин. У маҳсулотни сотиб 
олиш, маҳсулот ҳақида қўшимча ахбарот тўплаш , сотиб 
олинмоқчи бўлган маҳсулотга ўхшаш бошқа маҳсулотни 
сотиб олиш ва маҳсулотни умуман сотиб олмаслик 
қарорига ҳам келиш и мумкин.
72

---

Биз, маҳсулот сотиб олинди деган маънода фикр 
юритадиган бўлсак, сотиб олиш ж араёнидан сўнг ис- 
теъмолчи ўзига маҳсулотни ҳар томонлама солиш тириб 
кўриши мумкин. Бунга маҳсулотнинг сифати, параметр- 
лари, истеъмолни кутган талабларга ж авоб бера олиши 
киради. Сотиб олинган маҳсулотни истеъмолчининг барча 
талабларига ж авоб берилиши, истеъмолчи томонидан со- 
лиш тириш ж араёни сотиб олиш мақсади ва ҳаракатга 
келтирувчи сабаблар орасидаги алоқани шакллантиради. 
Ш унинг учун ҳам маркетинг тадқиқот-ларида сифатий 
изланиш лар ж араёнида 
«фокуслаштирилган 
гуруҳлар» 
айнан юқорида кўрсатилган омиллар асосида истеъмолчи- 
ни бозордаги ҳаракатини олдиндан аниқлаб олишлари 
мумкин. Сифатий изланиш лар олиб бориш натиж асида 
биринчи галнинг ўзидаёқ истеъмолчи талабларини ҳар 
томонлама қондирилиши йуларини урганиш ва билиб 
олиш одатда ишлаб чиқарувчи ёки хизмат кўрсатувч.и 
корхоналар учун кейинги ф аолиятларида жуда ҳам катта 
ижобий таъсир кўрсатади. Бу ўринда «фокуслаштирилган 
гуруҳларнинг» 
асосий 
д и қ қат 
эътиборлари 
юқорида 
кўрсатилган омиллар асосида, маҳсулотни янгиланишини 
ва имиджини (обрўини) яна ҳам юқорироқ кўтариш га 
қаратиш лари керак бўлади.
Қуйида берилган модел ҳар қандай шароитда ҳам 
қўл келавермаслиги мумкин, аммо бозорни катта бир гу- 
руҳ истеъмочилари ёки алоҳида сегментини ўрганишда 
қўл келиши мумкин. М асалан, 3-жадвалда келтирилган 
модел ёрдамида биринчи марта ва кайта сотиб олинган 
маҳсулотларга истеъмолчиларнинг муносабатини таҳлил 
қилиш мумкин.