Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти сиртқи факультети “молиявий тахлил” фанидан

Xususiy kapital kompaniyalari qanday qilib pul ishlashadi?
Xususiy kapital kompaniyalari uchun asosiy daromad manbai boshqaruv to'lovlari hisoblanadi. Xususiy kapital kompaniyalari uchun to'lovlar tarkibi odatda turlicha bo'ladi, lekin odatda menejment to'lovi va ish haqi kiradi. Muayyan firmalar har yili boshqariladigan aktivlar uchun 2 foizli boshqaruv to'lovini oladilar va kompaniyani sotishdan olingan daromadning 20 foizini talab qiladilar.
Xususiy kapital firmasidagi lavozimlar juda yaxshi va juda yaxshi sabablarga ko'ra talab qilinadi. Masalan, firma boshqaruvidagi (AUM) 1 milliard dollarlik aktiviga ega ekanligini ko'rib chiqing. Ushbu firma, aksariyat xususiy kapital kompaniyalari singari, ehtimol yigirmadan ortiq investitsiya bo'yicha mutaxassislarga ega bo'lishi mumkin. Yalpi foydaning 20 foizi millionlab firma to'lovlarini keltirib chiqaradi; Natijada, investitsiya sohasidagi ba'zi etakchi o'yinchilar bunday firmalardagi lavozimlarga jalb qilinmoqdalar. 50 dan 500 million dollargacha bo'lgan bitimlarning o'rtacha bozor darajasida, assotsiatsiya lavozimlari ish haqini eng past oltita ko'rsatkichga olib kelishi mumkin. Bunday firmaning vitse-prezidenti potentsial ravishda 500 ming dollarga, asosiy direktor esa 1 million dollardan ko'proq ish haqiga ega bo'lishi mumkin.
Xususiy kapital bilan bog'liq muammolar
2015 yildan boshlab deyarli barcha xususiy aktsionerlik kompaniyalari ishchilari tomonidan ishlab chiqarilgan daromadlar, daromadlar va osmonga ko'tarilgan maoshlar miqdori tufayli xususiy kapital sanoatida oshkoralikni ta'minlashga chaqiriq e'lon qilindi. 2016 yildan boshlab, cheklangan miqdordagi davlatlar xususiy sarmoyadorlik kompaniyalarining ichki ishlarida katta oyna ochilishiga imkon beradigan qonun loyihalari va qoidalarini qabul qilishga majbur qilishdi. Biroq, Capitol Hill-dagi qonun chiqaruvchilar Qimmatli qog'ozlar va birja komissiyasining (SEC) ma'lumotlarga kirish imkoniyatlarini cheklashni so'rab, orqaga qaytishmoqda.

Xususiy kapital korxonaning o’z mablag’lari manbaining asosini tashkil etuvchi ko’rsatkich hisoblanib, uning tarkibiga korxona ustav kapitali, zahira kapitali, qo’shilgan kapital hamda taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar) kiradi.

Buxgalteriya hisobi fanidan ma’lumki korxona, tashkilot va firmalarni moliyaviy mablag’lar bilan ta’minlash manbai bo’lib quyidagilar hisoblanadi:

• O’z mablag’lar manbai;

  
  

• Qarz mablag’lari.

  
  

Sobiq ittifoq davrida esa bu mablag’lar manbaiga byudjetdan ajratmalar ham kirgan. Lekin bozor iqtisodiyotiga o’tganimizdan keyin bu mablag’lar manbai bekor qilingan. Chunki bu manbaning yo’q qilinishi Respublikamizdagi boqimandalik tizimini tugatishni ta’minladi.

Endilikda esa yuqorida sanab o’tganlarimiz korxonalarni mablag’lar bilan ta’minlash manbai bo’lib kelmoqda.
Korxona, tashkilot yoki firma ochilish davrida o’z mablag’larini belgilab olishi lozim. Bu ish amalga oshirilgach esa mablag’larni qaysi manbaa xisobiga qoplash kerakligini ko’rib o’tiladi. Agarda korxonaning o’z mablag’lari yetarli bo’lsa o’z mablag’lar manbai hisobiga aks holda esa qarz mablag’lari hisobiga qoplaydi.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida har bir korxona o’z moliyaviy ehtiyojlarini o’zi mustaqil qondirishi mumkin. Resurslarni ta’minlash manbai bo’lib, uning foydasi, qimmatbaho qog’ozlarini sotishdan kelgan tushum, aksionerlarning pay va boshqa to’lovlari, yuridik va jismoniy shaxslarning pay va boshqa to’lovlari hamda qonundan tashqari bo’lmagan holda kirim qilingan mablag’lar kiradi. Bunday asosda kiritilgan mablag’lar korxona tashkilotlar uchun xususiy kapital deb qaraladi.
Xususiy kapital xisobi Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida muhim ahamiyatga ega bo’lib, u korxonaning o’z qudratining darajasini qay darajada ekanligini bildiradi. Bunday taraflarni e’tiborga olgan holda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi chaqiriq 6-sessiyasida qabul qilingan «Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Qonunda ham xususiy kapital hisobiga katta e’tibor berilgan. Uning 16- moddasiga ko’ra¹ moliyaviy hisobotlar tarkibida 5- shakl «Xususiy kapital to’g’risida hisobot» deb nomlanib, bu shakl har yili boshqa hisobotlarga qo’shilgan holda yuqori organlarga topshirilishi lozim.