Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти сиртқи факультети “молиявий тахлил” фанидан

Qo’shilgan kapital bilan bog’liq muomalalarni «Хususiy kapital to’g’risidagi hisobotda» aks ettirish tartibi

Korxonalar o’z faoliyatini amalga oshirish jarayonida qo’shimcha kapital vujudga keladi. Qo’shimcha kapital aksiyadorlik jamiyatlari, xorijiy firmalar va qo’shma korxonalarda shakllantiriladi.

Korxonada qo’shilgan kapital quyidagi operatsiyalar natijasida vujudga kelishi mumkin:

a) emissiya daromadni yuzaga keltiruvchi nominal qiymatdan yuqori bahoda aksiyalar birlamchi sotilishida;

b) kursdagi farqni keltirib chiqaruvchi xorijiy investitsiyali korxonalar ustav kapitalini shakllantirish paytida.

Emissiya daromadi deb aksiyadorlik jamiyatlarida chiqarilgan aksiyalarning nominal qiymatidan yuqori bahoda sotilishi natijasida olingan daromadga aytiladi. Emissiya daromadi aksiyalarni sotish jarayonida vujudga keladi. Demak, emissiya daromadi faqat aksiyadorlik jamiyatlarida o’z aksiyalarini birlamchi sotilishi natijasida olinadi. Boshqa korxonalarda emissiya daromadi olinmaydi. Хorijiy investitsiyali korxonalar-qo’shma korxonalar va 100 % chet el kapitali asosida tashkil qilingan xorijiy firmalar ustav kapitalini shakllantirish jarayonida vujudga keladigan kursdagi farqlarni qo’shimcha kapital sifatida tan oladi.

Ustav kapitalini shakllantirish uchun berilgan valuta va valuta qimmatliklari, ustav kapitaliga ulushlarni kiritish sanasidagi O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining kursi bo’yicha baholanadi. Valuta va valuta qimmatliklarini va boshqa mulklarni baholash ro’yxatdan o’tkazish sanasidagi ta’sis hujjatlarida belgilangan baholardan farq qilishi mumkin. Bunda vujudga keladigan kurs farqlari 8420-«Ustav kapitalini shakllantirishda kurs farqi» schyotida hisobga olinadi. Baholardagi ijobiy kurs farqlari 8420-«Ustav kapitalini shakllantirishda kurs farqi» schyotining kreditida, salbiy kurs farqlari esa mazkur schyotning debetida aks ettiriladi. Kurs farqlarini bu tartibda hisobdan chiqarilishi ta’sis hujjatlarida oldindan kelishilgan, ustav kapitalidagi ta’sischilar ulushining o’zgarmasligiga imkon beradi.

Ustav kapitalini shakllantirish jarayonida vujudga keladigan kursdagi farqlar qo’shma korxonalar va boshqa xorijiy investitsiyali korxonalarda amalga oshiriladi.

Qo’shimcha kapitalga oid ma’lumotlarni «Хususiy kapital to’’risidagi hisobot»da aks ettirish uchun quyidagi ko’rsatkichlar belgilangan:

qimmatli qog’ozlar emissiya;

xususiy kapital shakllanishining boshqa manbalari;

yil oxiridagi qoldiq;

xususiy kapitalning ko’payishi (+), yoki kamayishi (-).

Aksiyadorlik jamiyatlari qaroriga muvofiq qimmatli qog’ozlarni emissiya qiladi, ya’ni chiqaradi va ularni aksionerlar o’rtasida joylashtiradi. Aksiyalarni nominal qiymatidan yuqori qiymatda sotish natijasida vujudga kelgan qiymatni 020-satrda, ya’ni qimmatli qog’ozlar emissiyasi ko’rsatkichida aks ettiriladi. Ushbu ko’rsatkichni to’ldirishdan oldin uning to’g’riligiga ishonch hosil qilish lozim. Buning uchun 8410-«Emissiya daromadi», 4610-«Тa’sischilarni ustav kapitaliga badallar bo’yicha qarzlari» va 5110-«Hisob-kitob» schyoti ma’lumotlari o’zaro tekshirilishi lozim. Ularning to’g’riligiga ishonch hosil qilingandan so’ng 8410-«Emissiya daromadi» schyotining kredit qoldig’idagi summa «Хususiy kapital to’g’risidagi hisobot»ning «Qimmatli qog’ozlar emissiyasi» ko’rsatkichining «Qo’shilgan kapital» ustuni (020-satr)ga yozib qo’yiladi.

Ustav kapitalini shakllantirishda paydo bo’lgan valuta kursi farqlari (040-satrda) buxgalteriya hisobida 8420-«Ustav kapitalini shakllantirish chog’ida valuta kurslaridagi farq» hisobvarag’ida aks ettiriladigan, ta’sis hujjatlarini ro’yxatdan o’tkazish sanasida va mablag’lar ustav sarmoyasiga haqiqatda kiritilgan sanada Markaziy bank kurslari o’rtasida yuzaga keladigan, korxonaning ustav sarmoyasini shakllantirish chog’ida hisobot davri uchun kurslardagi farq aks ettiriladi. Ushbu ko’rsatkichni to’ldirishdan oldin buxgalteriya hisobi schyotlari ma’lumotlari, shuningdek, ustav kapitalining ro’yxatdan o’tgan va to’langan vaqtdagi chet el valutasining kursi hamda ular o’rtasidagi farq summalar tekshirilishi lozim. Shundan so’ng ushbu ma’lumotlar hisobotning «qo’shimcha kapital» ustuniga yozib qo’yiladi.