Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат техника университети

 
110 
 
8.5.5. Индукцион тизимли ўлчаш асбоблари 
Индукцион ўлчаш механизмлари бир ёки бир нечта 
қўзғалмас электромагнитдан ва қўзғалувчан қисми алюминдан 
ишланган дискдан иборат бўлади. 8.8-расмда икки оқимли 
индукцион механизм кўрсатилган.
Диск юзасига перпендикуляр йўналган ўзгарувчан магнит 
оқимлар уни кесиб ўтиши натижасида уюрма токлар 
индуктивлайди. 
Ўзгарувчан 
магнит 
оқимлари 
дискдаги 
индуктивланган токлар билан ўзаро таъсиридан қўзғалувчан қисми 
айланади.
Индукцион механизмлар қўзғалувчан қисмини кесиб ўтувчи 
оқимлар сони бўйича бир оқимли ва кўп оқимли механизмларга 
бўлинади.
Ўлчаш техникасида кўпроқ кўп оқимли механизмлар 
ишлатилади. Электромагнит 1 ва 2 чўлғамларидан ўтадиган I
1 
ва I
2 
токлар электромагнит ўзаклари бўйлаб йўналган Ф
1 
ва Ф
2 
оқимларини ҳосил қилади. Ф
1 
ва Ф
2
оқимлар
дискни кесиб ўтиши 
натижасида Е
1 
ва Е
2 
- ЭЮК ларини индуктивлайди. 
8.8-расм. 

---

111 
Ўзгарувчан магнит оқими Ф
1 
ва шу оқим дискни кесиб 
ўтиши натижасида индуктивланган уюрма токни ўзаро таъсиридан 
ҳосил бўлган айлантирувчи моментнинг оний қиймати қуйидагича 
ифодаланади: 
12
1
i
cФ
M
t
t

, (8.21) 
бу ерда, с – пропорционаллик коэффициенти. Индукцион 
механизмнинг қўзғалувчан қисми айлантирувчи моментнинг ўртача 
қиймати таъсиридангина харакатга келади, яъни
.
cos
I
cФ
dt
)
t
sin(
t
sin
I
cФ
T
1
dt
М
Т
1
M
2
,
1
1
Т
0
Т
0
т
12
т
1
t
ур












8.22) 
Икки оқимли индукцион механизмларнинг кўзғалувчан 
қисми Ф
1 
ва Ф
2 
оқимларидан ҳосил бўлувчи иккита моментларнинг 
суммаси таъсирида айланади ва у қуйидагича ифодаланади: 
,
sin
2
1

Ф
cfФ
M

(8.23) 
бу ерда с - пропорционаллик коэффициенти, f – 
оқимларнинг ўзгариш частотаси; Ф
1
, Ф
2 
- ўзгарувчан магнит 
оқимлар; φ - Ф
1 
ва Ф
2 
оқимлар орасидаги фаза фарқи. 
Юқорида келтирилган (8.23) ифода икки ва кўп оқимли 
индукцион ўлчаш механизмлари учун умумий айлантирувчи 
момент ифодаси ҳисобланади.
Индукцион механизмларда айлантирувчи момент ҳосил 
бўлиши учун камида иккита ёки икки ташкил этувчидан иборат 
битта, фаза жаҳатидан бир-биридан фарқ қилувчи ва бир-бирига 
нисбатан узоқроқ жойлашган ўзгарувчан магнит оқимлари бўлиши 
керак.
Ўзгарувчан магнит оқимлар орасидаги фаза фарқи 90
0 
га 
тенг бўлганида айлантирувчи момент ўзининг максимал қийматига 
етади.
Айлантирувчи 
момент 
ўзгарувчан 
ток 
частотасига 
боғлиқдир. 
Индукцион тизимли ўлчаш механизмлари асосан қувват 
ўлчашда - ваттметр, электр энергиясини ҳисоблашда – ҳисоблагич 
(счётчик) сифатида ишлатилади.
112