Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат техника университети

 
7.5. Ноаниқликни тақдим этиш 
 
Умумий қоидалар 
Ўлчаш натижаси билан бирга тақдим этиладиган ахборот 
унинг кейинги фойдаланиш мақсадига боғлиқ. Бунда қуйидаги 
принципларни қўллаш лозим: 
- агар янги ахборот ёки янги маълумотлар пайдо бўлса 
ноаниқлик баҳосини аниқлаштиришни ўтказиш учун етарли 
ахборотни тақдим этиш; 
- етарли бўлмаган ахборотга қараганда керагидан ортиқ 
ахборотни тақдим этиш афзалроқдир. 
Агар 
ўлчаш 
тафсилотлари, 
ноаниқлик 
қандай 
баҳоланганлигини ўз ичига олиб, чоп этилган ҳужжатларга тавсиялар 
кўринишида берилган бўлса бу ҳужжатлар долзарблаштирилиши ва 
лабораторияда қўлланилаётган методга мувофиқ бўлиши лозим.  
Талаб қилинаётган ахборот 
Ўлчаш натижасининг тўлиқ тақдим этилиши қуйидаги 
ахборотни ёки бундай ахборотни ўз ичига олган ҳужжатларга 
тавсияни ўз ичига олиши лозим: 
- 
ўлчаш 
натижасини 
ва 
унинг 
ноаниқлигини 
экспериментал кузатишлар ва кириш катталиклари ҳақидаги 
маълумотлар асосида ҳисоблаш учун фойдаланиладиган 
методларни тасвирлаш; 
- ҳисоблашда ҳам, ноаниқликларни таҳлил қилишда ҳам 
фойдаланиладиган 
барча 
тузатишлар 
ва 
доимийликларнинг 
қийматлари ва манбалари; 
- ноаниқликнинг барча ташкил этувчиларининг уларнинг 
хар бирига тегишли тўлиқ ҳужжатлари билан рўйхати.
Маълумотлар ва уларнинг таҳлили барча муҳим босқичларни 
осон кузатиб туриш ва зарурият бўлганда сўнгги натижани 
ҳисоблашни қайтариш мумкин бўладиган тарзда тақдим этилиши 
лозим. Оралиқ қийматларни ўз ичига олган натижани батафсил 

---

89 
тақдим этиш талаб этилган ҳолларда ҳисобот қуйидагиларни ўз ичига 
олиши лозим: 
- ҳар бир кириш катталигининг қиймати, унинг стандарт 
ноаниқлиги ва унинг қандай олинганлигининг таърифи; 
- натижа ва кириш катталиклари, шунингдек, бу 
эффектларни ҳисобга олиш учун фойдаланилган айрим ҳосилалар, 
ковариациялар ёки корреляция коэффициентлари ўртасидаги ўзаро 
муносабат; 
- ҳар бир кириш катталигининг стандарт ноаниқлиги учун 
эркинлик даражалари сони. 
Изоҳ - Функционал боғлиқлик жуда мураккаб бўлган ёки 
аниқ кўринишда мавжуд бўлмаган ҳолларда (масалан, у фақатгина 
компъютер дастури сифатида мавжуд бўлиши мумкин) у умумий 
кўринишда ёки мувофиқ манбага тавсия йўли билан ифодаланиши 
мумкин. Бундай ҳолларда кимёвий тахлил натижаси ва унинг 
ноаниқлиги қандай қилиб олинганлиги ҳар доим аниқ бўлиши лозим. 
Оддий таҳлиллар натижаларини тақдим этишда фақатгина 
кенгайтирилган ноаниқлик қийматини ва к қийматни кўрсатиш етарли 
бўлиши мумкин.  
Стандарт ноаниқликни тақдим этиш 
1. Ноаниқликни и
с
якуний стандарт ноаниқлик кўринишида 
ифодаласангиз (яъни, битта стандарт оғиш кўринишида) ёзувнинг 
қуйидаги шакли тавсия этилади: 
«(Натижа): и
с
(бирликлар) стандарт ноаниқликда Х 
(бирликлар), [стандарт ноаниқлик Метрология соҳасидаги асосий ва 
умумий атамалар Халқаро луғати, 2-нашр, ИСО, 1993й. га мувофиқ 
аниқланадиган ва бир стандарт оғишга мувофиқ келадиган жой]».