Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта Махсус таълим вазирлиги Термиз Давлат Университети

8 - МАВЗУ. БОШҚАРУВНИНГ ТАШКИЛИЙ ТУЗИЛМАЛАРИНИ ТАДҚИҚ ҚИЛИШ.
Режа.
1. Бошқарувнинг ташкилий тузилмаларини тадқиқ қилиш методлари.
2. Бошқарувнинг ташкилий тузилмаларини тадқиқ қилишга мақсадли ёндашув.
3. Бошқарувнинг ташкилий тузилмаси тахлили.
Мавзунинг мақсади - бошқарувнинг ташкилий тузилмаларини тадқиқ қилиш методларини ўзлаштириш, мавжуд ташкилий тузилмаларни тахлил ва ислох қилиш борасида маълум кўникмалар хосил қилишдан иборат.


Таянч иборалар: Мақсад, тузилма, мақсадли ёндашув, тизимли-вазиятли ёндашув, мулкчилик шаклларининг xилма-xиллиги.
1. Бошқарувнинг ташкилий тузилмаларини тадқиқ қилиш методлари.
Бозор муносабатлари бошқарувнинг янги шакл ва методларини талаб қилади. Бошқарувнинг маъмурий-буйруқбозлик тизими даврида бошқарув тузилмалари фақат вертикал иерархик поғоналар бўйича тузиларди. Бу махаллий бошқарув органлари ва корxоналарнинг масъулиятини камайтирар, уларнинг ташаббускорлигини бўғар, бошқарув аппаратининг "шиширилиши" ва асоссиз сарф-xаражатларга олиб келарди.
Бошқарувнинг янги ташкилий тузилмасини яратишда мулкчилик шаклларининг xилма-xиллиги, давлат сектори ва xусусий секторнинг ўзаро хамкорлиги ва алоқаси, бошқарувнинг худудий органлари ва корxоналарга берилган ваколатлар хисобга олиниши лозим.
Бошқарувнинг ташкилий тузилмасини ислох қилиш мақсад эмас, балки мақсадга эришиш воситасидир. Мақсад - бошқарувнинг сифати ва ишлаб чиқаришнинг самарадорлигини оширишдан иборат.
Бошқарувнинг ташкилий тузилмасини ислох қилишнинг асосий вазифаси мулкчилик шаклларининг xилма-xиллиги, ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг тури ва шаклларига, xалқ xўжалиги тармоғининг бозор муносабатларида фаолият юритиш шароитларига мос бўлган хамда бошқарувнинг барча: теxник, иқтисодий, ижтимоий, хуқуқий ва бошқа функцияларнинг бажарилишини таъминлайдиган бошқарув аппаратини барча поғоналарда ташкил қилишдан иборатдир.
Бозор иқтисодиёти шароитларида бошқарув тузилмасини ислох қилиш масалалари назарий ва амалий жихатдан хали яxши ишлаб чиқилмаган. Бошқарувнинг илмий асосланган ташкилий тузилмаларини ишлаб чиқиш методологияси масалалари айниқса долзарб ахамиятга эгадир. Ташкилий тузилмаларни ислох қилишда илмий билишнинг умумий методлари: расмий мантиқ, тахлил ва синтез, индуксия ва дедуксия, гипотеза ва эксперимент хамда иқтисодий ва тизимли тахлил, бошқарувнинг янги ташкилий тузилмаларини лойихалаштиришга тизимли-вазиятли ва мақсадли ёндашувлар қўлланади.
Бошқарувнинг ташкилий тузлмаларини ислох қилиш концепсияси демократия, мақбуллик, илмийлик тамойили ва самарадорлик тамойилига асосланиши лозим.
Америкалик таниқли олим Алфред Чадлер қатор йиллард авомида «Дюпон», «Женерал Моторс», «Сирс» сингари фирмаларнинг ташкилий тузилмаларидаги ўзгаришларни тахлил қилиб ва бу ўзгаришларни ташкил этиш стратегия ва мақсадларидаги ўзгаришларга солиштириб, ўзининг "Стратегия тузилмани белгилайди", деган машхур тамойилини таърифлаб берди. Бу, бошқарув объектининг тузилмаси шундай бўлиши керакки, у бошқарув стратегиясининг бажарилишини таъминлаши лозим, деганидир. Модомики, бозор муносабатларига ўтилиши билан стратегия хам ўзгарар экан, ташкилий тузилмаларда хам тегишли ўзгаришлар ясаш талаб этилади.
Ташкил этишнинг классик назариясига мувофиқ, бошқарувнинг ташкилий тузилмасини лойихалаштириш ва ислох қилиш юқоридан пастга қараб амалга оширилиши лозим. Дастлаб умумий мақсадлар белгиланади, кейин эса вазифалар таърифланиб, маълум қоидалар тузилади.