Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ш. Ш. Шодмонов, У. В.ҒАфуров иқтисодиёт назарияси

25.1. Иқтисодий ривожланишнинг умумжаҳон томонлари
ва ишлаб чиқаришнинг байналминаллашуви

Ҳозирги даврда жаҳон иқтисодий ривожланишининг энг муҳим ўзига хос хусусиятларидан бири – турли мамлакатлар ва хўжалик минтақалари ўртасидаги ўзаро боғлиқликнинг ўсиб бориши ҳисобланади.

Жаҳон хўжалиги узоқ даврлар мобайнида шаклланиб ва ривожланиб келди. Е.Ф.Борисов жаҳон хўжалиги шаклланишининг тўртта босқичини ажратиб кўрсатади:
Биринчи босқич ишлаб чиқаришнинг саноатлашувидан олдинги даврда вужудга келиб, дастлаб ўша даврдаги кишилар жамоалари ёки қабилалари ўртасида пайдо бўлган савдо айирбошлашуви кейинчалик товар ишлаб чиқаришнинг ривожланиши билан турли мамлакатлар ўртасидаги доимий товар алмашуви – халқаро савдонинг пайдо бўлиши ва ривожланишига олиб келди.
Иккинчи босқич ишлаб чиқаришнинг саноатлашув даврига тўғри келиб, йирик машиналашган ишлаб чиқаришнинг вужудга келиши ва тадбиркорларнинг кўпроқ фойда олишга интилиши ташқи савдони деярли барча миллий хўжаликларнинг таркибий қисмига айлантириб қўйиши натижасида XVIII-XIX асрларда ривожланган жаҳон бозори пайдо бўлди.
Учинчи босқич XIX-XX асрларга тўғри келиб, бу даврда жаҳон хўжалиги тизими шаклланди.
Тўртинчи босқич ХХ асрнинг 60-йилларидан бошлаб, яъни кўплаб мустамлака мамлакатларнинг сиёсий қарамликдан озод бўлиши натижасида замонавий жаҳон иқтисодиётида ижобий ўзгаришларнинг янги тенденцияларини пайдо бўлиши билан боғлиқ. Бу тенденциялар қуйидагилардан иборат:

• 
  иқтисодий манфаатдорлик асосидаги халқаро ҳамкорлик;
  
• 
  ишлаб чиқаришнинг байналминаллашуви;
  
• 
  жаҳон миқёсидаги бозор маконларининг кенгайиши;
  
• 
  жаҳон хўжалиги алоқалари мажмуининг ривожланиши¹.
  

«Жаҳон хўжалиги», «бутунжаҳон хўжалиги», «жаҳон иқтисодиёти» тушунчалари бир хил маънони англатиб, баъзи манбаларда уларнинг кенг ва тор маънолари фарқланади². Кенг маъносига кўра, жаҳон хўжалиги – бу жаҳондаги барча миллий иқтисодиётларнинг йиғиндисидир. Тор маъносига кўра – бу миллий иқтисодиётларнинг фақат ташқи дунё билан ўзаро алоқада бўлган қисмлари мажмуидир. Бироқ, бу иккала маъно ўртасидаги тафовут борган сари сезилмай қолмоқда, чунки барча мамлакатларда ташқи дунё билан бевосита ёки билвосита алоқага киришмаган тармоқ ёки соҳалар тобора камайиб бормоқда.
Демак, жаҳон хўжалиги – бу халқаро меҳнат тақсимоти, савдо, ишлаб чиқариш, молиявий, илмий-техникавий ва бошқа иқтисодий алоқалари кучайган турли мамлакатлар хўжаликлари умумий тизимидир.