Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ш. Ш. Шодмонов, У. В.ҒАфуров иқтисодиёт назарияси

Ялпи ижтимоий ҳимоялаш тизимидан ишончли ижтимоий кафолатлар ва аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш тизимига изчиллик билан ўтиш – ижтимоий сиёсатни амалга оширишга, ижтимоий ҳимоя воситасини кучайтиришда сифат жиҳатдан янги босқич бошлашини билдиради.
Янгиланган ижтимоий сиёсат адолат тамойилларига изчиллик билан риоя қилишга асосланиб, ижтимоий кўмаклашишнинг мавжуд усулларини ва пул билан таъминлаш манбаларини тубдан ўзгартиришни тақозо қилади. Бу сиёсат ижтимоий ҳимоя аниқ мақсади ва аҳолининг аниқ табақаларини қамраб олишни кўзда тутади. Ёрдам тизими фақат кам таъминланган ва меҳнатга лаёқатсиз фуқароларга нисбатан қўлланилиб, шу мақсад учун давлат манбалари билан бир қаторда меҳнат жамоалари, турли ташкилот ҳамда жамғармаларнинг маблағларидан ҳам фойдаланилади.
Ижтимоий кўмаклашишнинг янги тизимида болалар ва кам даромадли оилалар ёрдамдан баҳраманд бўлувчи асосий кишилар ҳисобланиб, улар учун ҳамма нафақа ва моддий ёрдамлар фақат маҳалла орқали етказиб берилади. Шу мақсадда маҳаллаларда бюджет маблағлари, корхона ва ташкилотлар, тадбиркорлик тузилмалари ва айрим фуқароларнинг ихтиёрий ўтказган маблағлари ҳисобидан махсус жамғармалар ҳосил қилинди.
Ижтимоий кўмаклашишнинг янги тизими меҳнатга рағбатлантирадиган омиллар ва воситалар янги тузилмаси пайдо бўлишини ҳам тақозо қилади. Шундай қилиб, ислоҳотлар даврида давлат аҳолининг муҳтож табақаларини қўллаб-қувватлаш билан бирга, ўз меҳнат фаолияти орқали оиласининг фаровонлигини таъминлашга интилувчи кишилар учун тенг шароит ва қулай имконият яратишга ҳаракат қилади. Ўзбекистонда аҳолини ижтимоий ҳимоялаш борасида амалга оширилаётган чора-тадбирлар бунинг яққол далилидир.
Жумладан, яқин уч йил ичида иш ҳақини 2-2,5 баробар ошириш бўйича қўйилган стратегик вазифага мувофиқ, 2007 йилда иш ҳақи, пенсия, стипендия ва нафақалар миқдори 1,5 баробар кўпайтирилди. 2007 йилнинг декабрида ўртача ойлик иш ҳақи, хўжалик субъектлари ва бюджет соҳаларини ҳисобга олганда, 210 АҚШ доллари миқдорига тенг, 2008 йилда эса 300 АҚШ долларидан ортиқ бўлди. 2006 йилдан бошлаб умумтаълим мактаблари ўқитувчилари ва шифокорлар меҳнатига ҳақ тўлашнинг янада такомиллаштирилган тизими жорий этилди. Натижада кейинги икки йилда уларнинг иш ҳақи миқдори тегишли равишда 2,8 ва 2,7 баробар оширилди.
Мамлакатимиз аҳолиси пул даромадларининг ошиб бориши ўз навбатида улар турмуш шароити ва сифатининг босқичма-босқич яхшиланиб боришига замин яратмоқда. Бу эса, ўтган даврда қатор ижобий ўзгаришларни қўлга киритиш имконини берди. Жумладан:
- Қорақалпоғистон Республикаси, Хоразм вилояти, Самарқанд ва Бухоро, Гулистон, Жиззах ва Қарши шаҳарларида аҳолини сифатли ичимлик суви билан таъминлашни яхшилаш бўйича йирик инвестицион лойиҳалар амалга оширилди;
- қишлоқ жойларда 1,6 минг километрдан ортиқ сув қувурлари ва 710 километр газ тармоқлари фойдаланишга топширилди;
- аҳолини ичимлик суви билан таъминлаш 84 фоизга, шу жумладан, қишлоқ жойларда 77 фоизга етди;
- табиий газ билан таъминлаш 82 фоиз, қишлоқларда эса 77 фоизгача ўсди.
Таълим соҳасида ҳам аниқ мақсадли умуммиллий ижтимоий дастурлар амалга оширилиб, ўтган йил давомида қуйидаги салмоқли натижалар қўлга киритилди:
- янги қурилиш ва капитал реконструкция қилиш ҳисобдан энг замонавий ўқув-лаборатория ва ишлаб чиқариш асбоб-ускуналари жиҳозланган 169 та касб-ҳунар коллежи, 18 та академик лицей ҳамда 336 минг нафар ўқувчига мўлжалланган 558 та умумтаълим мактаби ишга туширилди;
- 170 та болалар спорти объекти, жумладан, 27 та спорт иншооти, 143 та мактаб спорт зали барпо этилди.
Президентимиз ўтган йил давомида юртимизда аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йўлидаги ишларни сарҳисоб қилиб, бу борада қуйидаги эришилган натижалар ҳамда амалга оширилаётган чора-тадбирларни алоҳида таъкидлаб ўтди:
- мамлакатимизда умумий ўлим кўрсаткичи кейини 10 йилда қарийб 20 фоизга камайди;
- гўдаклар ўлими кўрсаткичи янги туғилган ҳар 1000 нафар чақалоққа нибатан 23 тадан 13 тага тушди ва биргина 2007 йилнинг ўзида 11 фоизга камайди;
- 2007 йилда Соғлиқни сақлаш тизимини тубдан ислоҳ қилишнинг иккинчи босқичини амалга ошириш бўйича махсус дастур қабул қилиниб, у ҳозирда амалга оширилмоқда;
- тиббиёт соҳаси бошқарув тизимининг барча бўғинлари қайта кўриб чиқилмоқда;
- даволаш-профилактика муассасалари тармоғини қайта ташкил этилмоқда;
- вилоятларда катталар ва болалар учун кўп тармоқли тиббиёт марказлари барпо этилмоқда;
- қишлоқ врачлик пунктлари мустаҳкамланиб, уларнинг, аввало, қишлоқ жойларда касалликларнинг олдини олишга қаратилган фаолияти кучайтирилмоқда;
- аҳолига юксак технологик, ноёб тиббий хизматлар кўрсатадиган республика ихтисослашган илмий-амалий тиббиёт марказлари тармоғи кенгайтирилмоқда.
Шуни эътиборда тутиш лозимки, республикамизда кейинги йилларда аҳолининг кам таъминланган ва муҳтож қатламларини ижтимоий қўллаб-қувватлаш ва уларга моддий ёрдам кўрсатиш борасида аниқ йўналтирилган самарали чора-тадбирларни амалга ошириш, таълим, кадрлар тайёрлаш, соғлиқни сақлаш ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш соҳаларида мақсадли умуммиллий дастурларни ҳаётга татбиқ этиш янада фаоллаштирилди.
Бу борада Президентимиз И.Каримов «Ижтимоий ҳимоя йили» давлат дастури доирасида амалга оширилган қуйидаги ишлар ҳамда қўлга киритилган натижаларни таъкидлаб ўтди:
- аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш мақсадида барча манбалар ҳисобидан жами 483600 млн. сўм, жумладан, 213200 млн. сўм бюджет маблағи, 270400 млн.сўм миқдорида грантлар, ижрочилар ҳамда ҳомийлар маблағи сарфланди;
- 15 та махсус мактаб-интернат ва «Меҳрибонлик» уйларида жами 4800 млн. сўмлик қурилиш-таъмирлаш ва жиҳозлаш ишлари бажарилди;
- давлат бюджетидан 4600 млн. сўмга яқин маблағ сарфланиб, 28 та «Меҳрибонлик» уйи ҳамда 86 та ихтисослаштирилган мактаб-интернатга 114 та замонавий автобус, 4 та оилавий болалар уйига «Дамас» микроавтобуси берилди;
- ёш оилаларнинг муаммоларини ечиш, аввало, уй-жой сотиб олиш ва иморат қуриш, рўзғорни бутлашга кўмаклашиш мақсадида тижорат банклари томонидан 57500 млн. сўмлик ипотека ва истеъмол кредитлари ажратилди ва ҳ.к.¹
Шунингдек, Президентимиз аҳолини ижтимоий ҳимоялаш борасидаги ишлар 2008 ҳамда келгуси йилларда ҳам давом эттирилишини таъкидлаб, бу йўналишда бажарилиши зарур бўлган вазифаларни белгилаб берди. Жумладан, агар ижтимоий соҳага йўналтирилаётган маблағлар давлат бюжетининг умумий харажатларига нисбатан 2006 йилда 51,9 фоизни, 2007 йилда 53,8 фоизни ташкил этган бўлса, бу кўрсаткич 2008 йилда 54,6 фоиз даражасида бўлиши таъкидланди¹.
2008 йилда «ижтимoий сoҳa oбъeктлaрини қуриш вa фoйдaлaнишгa тoпшириш мaсaлaлaригa устувoр aҳaмият бeрилиши нaтижaсидa 113 минг 200 ўқувчигa мўлжaллaнгaн 169 тa кaсб-ҳунaр кoллeжи вa 14 минг 700 ўринли 23 тa aкaдeмик лицeй қурилди вa рeкoнструксия қилинди. Шу билaн биргa, 69 тa янги мaктaб бaрпo этилди вa 582 тa мaктaб кaпитaл рeкoнструкция қилинди. Шулaр қaтoридa 184 тa бoлaлaр спoрти иншooти, 26 тa қишлoқ врaчлик пункти вa 7 миллиoн 240 минг квaдрaт мeтр турaр-жoй бинoлaри вa бoшқa oбъeктлaр қурилди»². Буларнинг барчаси мамлакат аҳолисини ижтимоий жиҳатдан ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш ва ҳимоя қилиш, унинг турмуш фаровонлигини оширишда муҳим аҳамият касб этади.