Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

1- чизма. Муқобил вариантлар самарадорлигининг 
 таққослама куриниши 
1- газ схемаси; 2- кўмир сохаси; 3- мазут схемаси;
Ф- 
Фишернинг 
кесишиб ўтиш нуқтаси/
1-чизмадан кўриниб турибдики, NPV энг катта бўлса, 
вариантлар кесишиб ўтган нуқтада (иқтисодий адабиётларда 
Фишернинг 
кесишиб 
ўтиш 
нуқтаси 
деб 
аталади) 
инвестициялашнинг иккала вариантида NPV бир хил миқдорга 
эга бўлади ва бу нуқтада дисконтлаш ставкаси 11,45% га тенг. 
Агарда дисконтлаш ставкаси 11,45% дан (кесишиш нуқтасидан) 
катта бўлса, у ҳолда (пул маблағлари тушумини эртароқ 
таъминловчи) кўмир схемаси вариантидан фойдаланиш самарали 
ҳисобланади. Аксинча, 11,45% дан (кесишиш нуқтасидан) кичик 

---

114 
дисконт ставкасида газ схемаси лойиҳасидан фойдаланиш афзал 
ҳисобланади. 
Иккала лойиҳада ҳисоб ставкасидан юқори (тегишлича 15% 
ва 18%) кўрсаткич қайд этилган ва уларнинг иккаласи ҳам 
самарали ҳисобланади. Демак, қиёсий таҳлил этиш натижасида 
мазут схемасига нисбатан кўмир схемаси ва газ схемаси 
иқтисодий жиҳатдан самаралироқ эканлиги тасдиқланди. Бироқ 
энг самарали инвестиция лойиҳасини танлашга, нафақат, дисконт 
ставкаси, шунингдек лойиҳаларнинг ҳаётийлигидаги фарқлар ҳам 
таъсир кўрсатади. Ушбу мисолда кўмир схемаси энг юқори 
иқтисодий самарадорликка эга лойиҳа ҳисобланади. 
2. Инвестиция лойиҳаларининг амал қилиш
муддатларидаги фарқлар таҳлили 
 
Амалиётда шундай ҳоллар ҳам учрайдики, айрим машҳур 
йирик компаниялар бир вақтнинг ўзида бир неча хил 
лойиҳаларни молиялаштириш имконига эга бўладилар. Бундай 
пайтда ушбу компания бир қанча инвестиция лойиҳаларини кўриб 
чиқиш ва танлашга қабул қилади. Бунда компания уларнинг энг 
самаралиларини танлаб оладилар. Танлаб олинган инвестиция 
лойиҳаларининг қиймати эса ўзининг капитал бюджетига 
(молиялаштириш имкониятига) мос қилиб олинади ва уларни 
амалга оширишдан кўрадиган фойдани ҳисоблайди.