Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

4-жадвал 
Ўзаро зиддиятли лойиҳаларни инвестициялаш натижалари 
Инвестициалаш 
вариантлари ва 
курсатгичлари 
Пул тушумлари, йилларда 
0 
1 
2 
3 
4 
Кумир схемаси. 
Кумир учун инвестиция-1 
Кумир учун инвестиция-2 
-1000 
- 
750 
- 
500 
-1000 
750 
500 
Кумир схемаси буйича 
жами NPV 
173.59 
Газ схемаси. 
Газ учун инвестиция 
-1000 
350 
350 
350 
350 
Газ схемаси буйича жами 
NPV 
109,45 
Ушбу жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, 
инвестиция 
лойиҳаларининг 
таққослама 
ҳаётийлик 
даври 
шароитида кўмир схемаси икки марталик инвестицияланишига 
(маблағ сарфланишига) қарамасдан соф жорий қийматнинг катта 
тушумини 
таъминлаш 
имконига 
эга. 
Шунга 
кўра, 
инвестициялашнинг ушбу варианти иқтисодий жиҳатдан самарали 
ҳисобланади. 
Бажарилган ҳисобкитобларнинг кўрсатишича, кўмир схемаси 
бўйича қўшимча харажатлар қўшимча фойда олиш имконини 
беради. 
Лекин, 
ҳисобкитоб 
натижалари 
инвестициялаш 
объектининг қолдиқ қиймати миқцори (қоддиқ қиймати бўйича уни 
бошқаларга сотиш имконияти) лойиҳани амалга ошириш 
имконияти ва амортизация ажратмаси схемаси каби бир қатор 
омилларга боғлиқ. 
Одатда, энг фойдали вариант деб топилган инвестиция 
лойиҳасини танлаб олиш тахминлар асосида қабул қилинган 
ҳисобкитобларнинг тўғрилигига боғлиқ. Лекин инвестор учун энг 
муҳими 
ҳисобкитобларнинг 
аниқлигани 
ошириш 
ёки 
хисобкитобларнинг қандайдир усулларидан фойдаланиш эмас, 
балки 
қабул 
қилинган 
бошланғич 
маълумотлар 
ва 

---

118 
шартшароитларнинг аниқпаниши ҳисобланади. Бундай ҳолатда, 
ҳатто, ҳисобкитобларнинг соддалаштирилган усуллари ҳам 
уларнинг 
ишончлилигини 
пасайтириш 
хавфини 
келтириб 
чиқармайди ва буткул асосланган қарорлар қабул қилиш имконини 
бермайди. 
Кўп ҳолларда, инвестиция лойиҳасида иштирок этувчи 
иқгисодчи мутахассисларда инвестицияларнинг самарадорлигини 
баҳолаш бўйича ҳисобкитобларни соддалаштиришга хоҳиш ва 
талаб пайдо бўлади. Хусусан, агар муқобил лойиҳаларни баҳолаш 
ва таққослаш соф жорий қиймат (NPV) миқдори бўйича амалга 
оширилса ҳамда инвестициялар узлуксиз равишда реинвестиция 
қилиниши мумкин бўлса, шундай ҳолларда хохиш ва талаб юзага 
келади. Тушунарли бўлиши учун транспорт компанияси билан 
боғлиқ мисолга қайтамиз. Ушбу компания яна 4 йил ишлатиш 
мумкин бўлган эски ва фойдаланиш муддати 9 йил бўлган янги юк 
ташиш машинасидан бирини сотиб олиш масаласини ҳал қилиши 
лозим. Бунда муқобил инвестиция лойиҳаларини NPV миқдори 
бўйича оддий таққослашнинг иложи йўқ. Сабаби, инвестиция 
лойиҳаларининг ҳаётийлик даври турличадир ва тенг эмас. Ҳисоб 
китобларнинг таққосланишини таъминлаш учун эса уларни ягона 
давомийлик даврига, яъни 36 йилга (4x9= 36) келтириш лозим ва 
улар айнан мана шу давр сўнгида бир вақтда ўз фаолиятларини 
(реинвестицияланишини) якунлайдилар 
Бундай масалани ҳал этиш учун соддалаштирилган усул — 
эквивалент аннуитет (Эа) дан фойдаланиш тавсия этилади Бу усул 
фақат инвестиция лойиҳалари бир хил риск даражасига эга бўлган 
ҳолларда қўлланилади. 
Эквивалент аннуитет (Эа) ни ҳисоблаш формуласи қуйидагича: 
k
t
а
PVA
NPV
Э
.
1

(.1)
бу ерда, Эа — келгуси пул тушуми (РМТ); NPV — соф жорий 
қиймат (аннуитетнинг жорий қиймати PVA ни ифодалайди); 
PVA1
t,k
— к даромадлилик ставкасида ҳар бир t давр охиридаги 
аннуитетнинг жорий қиймати. 
Агар PVA1
t,k
= (11/(1+к)1)Д эканлигани назарда тутсак, (1) 
формулани қуйидаги соддалаштирилган кўринишга келтиришимиз 
мумкин: 

---

119 
,
)
1
(
1
1
*
)
1
(
1
1