Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти «банк иши» кафедраси

3.3.Пулнинг миқдорийлик ва монетаризм назариялари
Миқдорийлик назариясининг бошловчиси бўлиб, франсуз Ж.Боден (1530-1596 й.) ҳисобланади ва у ХВИ – ХВИИИ асрларни ўз ичига олади. ХВИИИ асрга келиб бу назарияни инглизлар Д.Юм (1711-1786 й.), Дж.Милл (1773-1836 й.) ҳамда франсуз Шарл Монаскъё (1689-1755 й.) ривожлантиради.
Бу назариянинг асосини янги қитъаларни кашф этилиши ва улардан Европага қимматли металларни оқиб келиши ва шу билан боғлиқ равишда нарх-навонинг кескин ошиб кетишини ташкил этади.
Ушбу назария намоёндалари фикрича:

• 
  Пулнинг харид қобиляти бозорда ўрнатилади.
  
• 
  Муомалада эмиссия қилинган барча пуллар юради.
  
• 
  Пулнинг харид қуввати муомаладаги пул миқдорига мтескари пропорсионалдир.
  
• 
  Баҳолар даражаси пул миқдорига тўғри пропорсионалдир.
  

Бу назарияни миқдорийлик дейилишига сабаб Ж.Боден баҳоларни ўзгариши муомаладаги пул миқдори билан аниқланади деб тушунтирди.
Бу назария пулни фақат муомала воситаси эканлигини кўра олади. Уларнинг таъкидлашича пул ва товар массаларининг тўқнашиши натижасида баҳолар белгиланади ва пулнинг қиймати аниқланади. Улармни яна бир хатоси шундаки, улар ҳамма пул массаси фақат муомалада бўлади деб қарашган. Аслида муомалада зарур бўлган пул миқдори пул муомаласи қонунига биноан аниқланади.
Монитаризм назарияси ҳозирги замон назарияларидан бири бўлиб 1950- йиллар ўртасида пайдо бўлган. Бу назариянинг йирик намоёндаси бўлиб, Чикаго Университетининг профессори, иқтисод соҳасида Нобел мукофоти лаурияти М.Фредмен ҳисобланади. Бу оқим тарафдорларига К.Бруннер, А.Молсер, Д.Лейдлер, Ф.Кейген ва бошқалар киради.
Бу назария ҳам аслида миқдорийлик назариясини тарғиб этган ҳолда, миқдорийлик назарияси бўйича юқорида қайд этилган ғояларга қуйидагиларни қўшимча равишда тавсия этадилар:

• 
  Банк фоизи даражаси
  
• 
  Инфлатсия суръатлари муомаладаги пул миқдорига таъсир этади деб такидлашади.
  

Уларга биноан:

1. 
   Фоиз даражаси пасайса, қарзга оплувчи кўпаяди, ишлаб чиқариш кенгайиб даромадлар ошади ва у пул миқдорини ошишига олиб келади ва аксинча.
   
2. 
   Инфлатсия пул миқдорини тўғридан тўғри ошиши натижасидир.
   

Уларнинг фикрича иқтисодиётни тартиблаш учун пул миқдорини ўзгартириб уни нормал ҳолга келтириш зарур, бу ишни Марказий банк амалга ошириши керак дейди. Улар иқтисодиётга амалий жиҳатдан ёндашиб, пул массасини йилига ўртача 3% оширишини тавфсия этишади.
Ўзбекистонда йиллик инфлатсия даражаси 2005-йилда 7,8%, 2006 ва 2007-йилларда 6,8 %, 2008-йилда 7,8%, 2009-йилда 7,4%, 2010-йилда 7,3%, 2015-йилда 5,6%, 2016-йилда 5,7% ни ташкил этган ва уни 2017-йилда ўсиш даражаси 5,7-6,7 % бўлишлиги режалаштирилган.