Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти “молия” кафедраси

Молиявий режалаштиришнинг объекти бўлиб хўжалик субъектлари ва давлатнинг молиявий фаолияти ҳисобланади. Ҳар бир хўжалик субъекти молиявий режасини тузади, яъни бу алоҳида муассасанинг смета ҳаражатларидан тортиб то давлатнинг йиғма молия балансигача қамраб оладиган муҳим жараёндир.
Режалаштириш тартибга солувчи жараён сифатида молиявий ҳолатни яқин ва ўзоқ истиқбол сари илгари суриш, асослаб бериш, муайянлаштириш ва изоҳлаб беришни ифодалайди. Режалаштириш молия томонидан бажарилувчи вазифалар муайянлаштирилган режаларда ўз аксини топади. Бозор иқтисодиётида режа “ётунсур” ёки “юқоридан” келувчи буйруқ сифатида қабул қилиниши сабабли, ҳозирги хўжалик юритиш фаолиятида индикатив режа ва башорат деб номланувчи, лекин моҳиятига кўра режалаштиришнинг барча ҳолларда объектив заруриятини тасдиқловчи тушунчалардан фойдаланилади. Демак, режалаштириш, жумладан, индикатив реж ва башорат- молиявий ҳолат учун молияни ривожлантириш омилларидан фойдаланиш ва тайёргарликнинг ўз вақтида бўлиши билан боғлиқ қулай шароитларни яратишдир.
Режа ва режалаштириш орасидаги фарқни англаш муҳим аҳамият касб этади. Режалаштириш индикатив режа ёки прогноз каби режаларни ишлаб чиқиш жараёни бўлиб, режа молиянинг маълум бир вақт мобайнида амалга оширувчи молиявий кўрсаткичларини ўзида акс эттирувчи ҳужжатни ифодалайди. Бошқача қилиб айтганда, режа- молиянинг мақсадли вазифалари ва уларни амалга ошириш йўлларини белгилаб берувчи режалаштиришнинг моддийлашган шаклидир.
Ҳар қандай молия режасида маълум бир даврга мўлжалланган ҳамда молия ва кредит тизими билан боғлиқ бўлган даромадлар ва ҳаражатлар аниқланади.
Молияни режалаштиришни тузиш жараёни асосан 3 босқичда олиб борилади:

1. 
   Ўтган базис йилида эришилган ҳамма иқтисодий кўрсаткичлар бўйича чуқур иқтисодий таҳлил қилинади.
   
2. 
   Биринчи босқичдаги маълумотларга асосланган ҳолда даромад ва ҳаражатларнинг конкрет турлари бўйича молиявий ҳисоб- китоблар қилинади.
   
3. 
   Даромадлар ва ҳаражатлар тенглаштирилади, иқтисодий таҳлил жараёнида даромадлар ва ҳаражатларнинг ўсиш ёки камайиш тенденсияси аниқланади.
   

Умуман олганда, молия тизимининг барча соҳа ва бўғинларида, фаолиятидан келиб чиқиб, молиявий режалар тузилади. Масалан: тижорат асосида фаолият кўрсатаётган хўжалик субъектлари даромадлар ва ҳаражатлар баланси, нотижорат асосида фаолият кўрсатаётган муассасалар эса смета ҳаражатлари кўринишида молиявий режа тузадилар.
Молиявий режалаштиришнинг аниқ вазифаларини молия сиёсати аниқлаб беради. Улар таркибига қуйидагилар киради: режали топшириқларни бажариш учун зарур бўлган молиявий ресурслар миқдори ва уларнинг манбалари; ҳаражатларни иқтисод қилиш ва даромад резервларини оширишни аниқлаш; марказлашган ва марказлашмаган фондлар ўртасидаги тақсимлашларни оптимал йўлларини қидириб топиш ва бошқалар.
Иқтисодиётни маъмурий бошқариш шароитида молиявий режалаштириш директив хусусиятга эга бўлиб, давр талабига мос эгилувчанликка молик эмас эди. Режалаштириш 5 йиллик, 20 йиллик кўринишларга хос эди. Зотан, 1 йиллик режалаштириш мавжуд бўлсада, у юқоридаги директив режалаштиришдан келиб чиқар эди. Молиявий режалаштиришда асосий урғу тақсимлашга қаратилса, бозор иқтисодида асосан айирбошлашга қаратилгандир. Чунки, айнан айирбошлашда товарлар ва ишлаб чиқаришга кетган ҳаражатлар намоён бўлади. Шундай қилиб, бозор иқтисодиёти шароитида молиявий режалаштиришнинг асосий ва устивор, иқтисодий, молиявий-иқтисодий имкониятларига жавоб бермаса, у муваффақияцизликка учраши ёки банкрот бўлиши мумкин.