Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

 
3.3.2-жадвал 
Ўзбекистон саноат тармоқларида асосий ишлаб чиқариш 
фондларининг ҳолат таҳлили, (фоиз ҳисобида)
170
 
 
№ 
Кўрсаткичлар номи 
Йиллар 
2008 
2009 
2010 2013 
2014 
2015 
1. 
Асосий ишлаб чиқариш 
фондларининг эскириш 
коэффициенти 
47,1 
44,2 
43,1 
41,6 
38,2 
36,7 
2. 
Асосий ишлаб чиқариш 
фондларининг янгиланиш 
коэффициенти 
11,2 
13,3 
12,4 
13,7 
16,1 
17,3 
3. 
Асосий ишлаб чиқариш 
фондларининг чиқиб кетиш 
коэффициенти 
2,7 
4,0 
5,5 
2,0 
3,5 
3,9 
168
Булатов А.С “Воздействие экспорта и импорта капитала на валовое накопление в Российской 
Фередарации”. - М.: Журнал “Деньги и кредит”, 2011. № 9. - с. 3. 
169
Ходиев Б.Ю., Бекмуродов А.Ш., Болтабоев М.Р., Ғофуров У.В., Мустафақулов Ш.И. Ўзбекистон 
Республикаси Биринчи Президенти Ислом Каримовнинг “Бош мақсадимиз – иқтисодиётимизда олиб 
бораётган ислоҳотларни ва таркибий ўзгаришларни кескин чуқурлаштириш, хусусий мулкчилик, кичик 
бизнес ва тадбиркорликка кенг йўл очиб беришдир” номли маърузасини ўрганиш бўйича илмий-оммабоп 
рисола. – Т.: “Маънавият”, 2016. – 11 б.
170
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф ҳисоб-китоби. 

---

172 
4. 
Асосий ишлаб чиқариш 
фондлари актив қисмининг 
чиқиб кетиш коэффициенти 
3,9 
7,1 
2,7 
2,3 
2,9 
2,2 
3.3.2-жадвал маълумотида асосий фондларнинг янгиланиш ва 
чиқиб кетиш коэффициентлари йиллар бўйича ошиб борганлигини 
кўришимиз мумкин. Асосий фондларнинг янгиланиши 2008 йилда 
11,2 фоизга, 2013 йилда 13,7 фоиз ва 2015 йилда 17,3 фоиз, таҳлил 
йилларига мос равишда фондларнинг чиқиб кетиши 2,7 фоиз, 2 
фоиз ва 3,9 фоизга ошган. Бундай ижобий ҳолат саноат тар-
моқларини модернизация ҳамда диверсификация қилиш, техник ва 
технологик янгилашга доир лойиҳаларни изчиллик билан амалга 
оширилаётганлиги натижасидир. 
Ишлаб чиқариш жараёнида асосий ишлаб чиқариш ускуна-
ларининг потенциал иш қувватининг пасайиши бевосита саноат 
тармоғида меҳнат самарадорлиги қисқаришига сабаб бўлувчи асо-
сий омиллардан бири ҳисобланади. Асосий фондларнинг потенциал 
имкониятлари маҳсулот ишлаб чиқариш жараёнига бевосита таъсир 
кўрсатади. Шундай экан, саноат ишлаб чиқаришнинг техник 
қуролланганлиги меҳнат самарадорлигига таъсир қилувчи муҳим 
технологик омиллардан биридир. 
Меҳнат самарадорлигига таъсир кўрсатувчи техник-техно-
логик омиллар таркибида фонд билан қуролланганлик кўрсаткичи 
ҳам муҳим аҳамиятга эга. Бу кўрсаткични меҳнат самарадорлигига 
нечоғлик таъсирини таҳлил қилиш орқали меҳнат ресурсларининг 
мавжуд ишлаб чиқариш фондлари билан таъминланганлик дара-
жаси, ишлаб чиқариш фондларидан самарали фойдаланиш ва 
маҳсулот истеъмол қийматини яратишда ишлаб чиқариш фондла-
рининг ўрнини аниқлаш имконини беради. 
Асосий фонд билан қуролланганлик кўрсаткичи ҳолатини 
тўлиқ тавсифлаш мақсадида уларнинг тўзилмасини аниқлаш ва 
илмий таҳлил қилиш лозим бўлади. Шундай қилиб, асосий фонд 
билан қуролланганлик ҳолатини тавсифловчи кўрсаткичларни 
таҳлил қилиш асносида корхона ишлаб чиқариш қувватларини (сон 
ва ишлаб чиқариш бўйича) янада ошириш, янгилаш, таркибини 
кенгайтириш (сотиб олиш), меҳнат унумдорлигини ошириш бўйича 
мавжуд имконият ва омилларни аниқлаш, меҳнатнинг фонд билан 
таъминланганлиги ва ишлаб чиқаришда фондлардан самарали 
фойдаланиш каби кўрсаткичларни аниқлаш имконини беради. 

---

173 
Шунингдек, фонд билан қуролланганлик кўрсаткичларидан 
фойдаланиб (фонд рентабелиги кўрсаткичи) асосий ишлаб чиқариш 
фондларининг 1 cўмига тўғри келадиган соф фойда салмоғини 
аниқлаш имконини беради. Қашқадарё вилоят йирик саноат корхо-
наларида фонд билан таъминланганлик ва фонд рентабеллиги кўр-
саткичларини 3.3.3-жадвал маълумотига мувофиқ таҳлил қиламиз.