Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Учинчидан,
ишлаб чиқаришнинг касбий-малакавий тизимида 
ўзгаришлар юзага келади. Кўпгина эски касб ва соҳалар йўқолиб, 
уларнинг ўрнида янгилари пайдо бўлади. Шу билан бирга баъзи 
доимий касбларнинг вазифалари бирлашиши натижасида ишчи-
хизматчиларга янги мажбуриятлар ва касбий ўзгаришлар ҳосил 
бўлади. 
164
Ефимов К.А. “Научно-технический прогресс и эффективность производства”. – М.: “Экономика”, 1981. 
165
Гусева О.В., Жуков Л.И., Лабонов Н.А., Черкасов Г.Н. “Социальные факторы. Повышение 
эффективности труда”. // Под ред. Н.А.Лабонов и Г.Н.Черкасов. Л.: “Наука”, 1981. - с. 100. 

---

167 
Техник-технологик ривожланиш натижасида меҳнат самара-
дорлигининг ошиши ўзига хос салбий қарашларга ҳам эга. Бир 
томондан ишчи кучидан унумсиз фойдаланиш натижасида йўқо-
тишлар ҳажми ошиб боради. Шу билан боғлиқ ҳолда, биринчи 
ўринга технологик омиллардан ташқари меҳнатни интенсив-
лаштириш ва тўғри тақсимлаш муаммоси юзага келади. Бизнинг 
фикримизча, жонли меҳнат интенсивлигидан фойдаланишда психо-
физиологик чегара бўлмоғи лозим. Албатта меҳнат интенсив-
лигидан фойдаланиш ишлаб чиқаришда яхши натижа бериши 
мумкин, бироқ интенсивлаштириш даражасининг ошиши ишлаб 
чиқаришда салбий: масалан, ишчининг чарчоқ (хоргин) сезган 
даврида бахтсиз ҳодиса юз бериши, узоқ муддат давомида фойда-
ланиш касб касаллиги ва иш ташлаш (намойиш) каби ижтимоий 
оқибатларга олиб келиши мумкин. 
Техник ривожланишнинг бошқа бир камчилиги шундаки, 
ишлаб чиқариш жараёнидаги интенсив ҳолати одамлар орасида 
сарфланган меҳнат ва унинг натижаси орасидаги боғлиқликни 
йўқотади. Замонавий шарт-шароитларда меҳнатдан узоқлашувнинг 
асосий икки сабаби мавжуд. 
Биринчи сабаб
, айниқса қўйи ишлаб 
чиқариш босқичларида ишчи меҳнатининг маҳсулот ишлаб 
чиқариш жараёнидаги қадрсизланиши. Бу маҳсулот ишлаб чиқариш 
жараёнида маҳсулотнинг пировард истеъмол қийматини яратиш-
даги қўйи босқичларда инсон меҳнатини кам ҳисобга олиниши-
дадир. Масалан, таъминотчи, хом-ашёни сараловчи меҳнати маҳсу-
лот ишлаб чиқаришда бевосита алоқадор бўлсада, лекин маҳсулот 
истеъмол қийматида кам аҳамиятга олинади. 
Иккинчи сабаб
эса, 
замонавий технологиялар билан боғлиқ. Маҳсулот ишлаб чиқариш 
инсоннинг бевосита иштирокисиз амалга оширилиши ҳамда унинг 
фаолияти фақат назорат қилиш билан чекланиши, инсонни маҳсу-
лот яратишда унинг ўрнини фақат тугма(клавиш)лар босиш, экран-
даги рақамлар ва цехдаги техник жараён орқалигина қабул қилишга 
ўргатиб қўяди. Меҳнатдан узоқлашиш меҳнат самарадорлиги учун 
салбий омил ҳисобланади. Аммо бу муаммони ҳар бир инсоннинг 
иқтисодий имкониятларини ортиши ва меҳнат ўртасидаги боғ-
лиқликни кучайтирган ҳолдагина амалга ошириш мумкин. Бу 
муаммонинг долзарблиги маҳсулот ишлаб чиқаришда жонли 
меҳнат ўрнини қисқартирилишига қарамай инсоннинг ижтимоий 
ишлаб чиқариш соҳасидаги ўрни беқиёс эканлигини исботлайди. 

---

168 
Техник-технологик омиллар корхона фаолияти таркибида 
асосий ўринни эгалловчи ишлаб чиқаришнинг барча босқичларида 
иштирок этадиган, авваламбор, меҳнат воситалари ёки бошқача 
қилиб айтганда асосий фондлардан иборат. Асосий фондларни 
меҳнат самарадорлигига бевосита таъсирини таҳлил қилишда 
мавжуд асосий фондларнинг таркиб ҳолатини шакллантириш 
муҳим ҳисобланади. Шу боисдан тадқиқотимизда Қашқадарё 
вилоятидаги йирик саноат тармоғида асосий фондларнинг таркиб 
ва қийматини таҳлил қиламиз (3.3.1-жадвал). 
3.3.1-жадвал