Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Tayanch so‘z va iboralar 
 
Innovatsiya,  innovatsion  faoliyat,  mahsulot  innovatsiyasi,  texnologik 
innovatsiya, ijtimoiy innovatsiya, innovatsiya strategiyasi. 
 
O‘zini – o‘zi tekshirish uchun savollar 
 
1. Innovatsiyalarga qaratilgan investitsiyalarning mohiyati 
2. Xo‘jalik yurituvchi subektlar innovatsion faoliyatining ahamiyati 
3. Innovatsiya strategiyasi shakllantirish tartibi qanday? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

245 
 
XVIII MODUL. INNOVATSION LOYIHALARNI VENCHURLI 
MOLIYALASHTIRISH 
 Reja: 
1. 
Venchurli moliyalashtirish jarayoni tarkibi
 
2. 
Venchurli  moliyalashtirishda  yuzaga  keladigan  innovatsion  risklar  va  ularni 
boshqarish
 
3. 
Ilmiy,  ilmiy-texnologik  parklar  va  boshqa  tashkiliy-huquqiy  shakldagi 
parklar
 
 
1  –  savol  bayoni.
  Zamonaviy  ma’noda  xususiy  biznesni  moliyalashtirishning 
alternativ  manbai  sifatida  venchur  kapitali  AQShda  50-yillarning  o‘rtalarida  paydo 
bo‘lgan. "Venchur kapitali" atamasi zamonaviy biznes amaliyotiga allaqachon kirib 
kelgan  va  ushbu  hodisa  rivojlangan  mamlakatlarda  katta  nisbatlarga  ega  bo‘lib, 
texnik va tashkiliy dizaynga ega bo‘ldi. Venchurli kapital ikki xil xususiyatga ega: bir 
tomondan  bu  risk  va  yangi  yutuqlarni  qo‘lga  kiritish  uchun  urinish,  ikkinchi 
tomondan yo‘qotishni emas, balki kapitalni ko‘paytirish istagi. Umumiy biznesda o‘z 
ulushiga  ega  bo‘lgan  venchur  kapitali  egasi  tavakkalchilikni  baham  ko‘radi. 
Kompaniya  muvaffaqiyatga  erishsa,  foydaning  tegishli  qismini  oladi.  Xatarning 
yuqori darajasi hisobga olinsa, u qoida tariqasida biznesga qiziqish bildiradi, chunki u 
o‘zi uchun investitsiyalaridan yuqori daromad olish imkoniyatini ko‘radi. 
Venchur  kapitalining  birinchi  namoyondalari,  amerikalik  iqtisodchilar 
J.V.Fenn, N. Layang, S. Prauz, P.Jonson venchur kapitalni ishlab chiqarish va sotish 
bosqichida katta o‘sish potensialiga ega bo‘lgan innovatsion kichik biznesning ustav 
kapitalini moliyalashtirish deb ta’rifladilar.  
Venchurli  investitsiya  jarayoni  ishtirokchilarining  eng  taniqli  professional 
tashkiloti  –  Yevropa  venchur  kapitallari  assotsiatsiyasi  (YEVCA)  "venchur  kapital" 
tushunchasiga  quyidagi  ta’rifni  taklif  etadi:  "Xususiy  korxonalarga  bir  vaqtning 
o‘zida  ularning  rivojlanishi,  kengayishi  va  qayta  tashkil  etilishida  katta  o‘sish 
potensialini  namoyish  etadigan  professional  firmalar  tomonidan  berilgan  kapital
109
". 
Venchur  kapitali  deganda  qimmatli  qog‘ozlari  fond  bozorida  kotirovkalanmagan 
yosh  kompaniyalarning  investitsiyalarini  amalga  oshiradigan  va  bir  vaqtning  o‘zida 
ularni  boshqarishda  ishtirok  etadigan  ixtisoslashgan  firmalar  tomonidan  investitsiya 
qilingan  kapital  sifatida  belgilanishi  mumkin.  Maqsad  –  investitsiyalarning  yuqori 
rentabelligidir.  Aslida,  venchur  kapitalini  shakllanishining  dastlabki  bosqichida 
bo‘lgan kompaniyalarga, ularni kengaytirish va modernizatsiya qilish uchun mavjud 
korxonalarga,  yirik  korporatsiyalar  yoki  xususiy  firmalar  tarkibiga  kiradigan  ayrim 
korxonalarni  moliyalashtirish  uchun  besh  yil  davomida  taqdim  etiladigan  uzoq 
muddatli  investitsiyalar  manbai  sifatida  tavsiflash  mumkin.  "Venchur  kapitali" 
tushunchasiga ko‘ra, yuqori darajadagi tavakkalchilik va yuqori daromadni o‘z ichiga 
olgan 
innovatsion 
tadbirkorlikka 
sarmoya 
kiritish 
uchun 
mo‘ljallangan 
moliyalashtirish  manbalarining  umumiyligini  tushunish  maqsadga  muvofiqdir. 
Kichik  hajmdagi  venchur  kapital  innovatsion  korxonalar,  qoida  tariqasida,  ilmiy 
g‘oyalarni ishlab chiqish va ularni yangi texnologiyalar va mahsulotlarga aylantirish 
bilan band. Bunda ular oddiy kichik korxonalardan farq qiladi. 
 
109
 Voronov V. A., Ivina L. V. Osnovnie ponyatiya i termini venchurnogo finansirovaniya. M., 2002. 

---

246 
 
Venchur  innovatsiyalarni  rivojlantirish  ikkita  asosiy  shartni  talab  qiladi: 
venchur  moliyalashtirishning  mavjudligi  va  venchur  faoliyatining  to‘g‘ri  tashkiliy 
shaklini  tanlash.  Innovatsiyalarni  rivojlantirish  va  joriy  etishni  moliyalashtirishning 
asosiy  usuli  asta-sekin  venchur  investitsiyalariga  aylanishi  kerak,  chunki  ilgari 
iqtisodiyotning  ushbu  sektori  tayanadigan  markazlashtirilgan  moliyalashtirish  bozor 
iqtisodiyoti  sharoitida  o‘z  o‘rnini  yo‘qotmoqda.  Innovatsiyalarni  rivojlantirish  va 
joriy  etishni  moliyalashtirishning  asosiy  usuli  asta-sekin  venchur  investitsiyalariga 
aylanishi  kerak,  chunki  ilgari  iqtisodiyotning  ushbu  sektori  tayanadigan 
markazlashtirilgan  moliyalashtirish  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  o‘z  o‘rnini 
yo‘qotmoqda.  Venchur  kapital uchta  asosiy o‘qga  bo‘linadi, ularsiz ushbu  iqtisodiy 
toifaning  mavjudligi  umuman  mavjud  bo‘lishi  mumkin  emas.  Xususan,  bu 
quyidagilarni anglatadi: 
- amaliy risklar muhiti; 
- daromadning yuqori darajasi; 
- venchur investitsiya kiritish jarayoni. 
Shuni  ta’kidlash  kerakki,  ushbu  uchta  o‘qning  barchasi  ham  uni  qo‘llaydigan 
mamlakat  va  «venchur  kapital»  toifasini  baholashda  tanlangan  yondoshuvdan  qat’i 
nazar  o‘zgarmas  bo‘lib  qoladi.  O‘zbekistonda  o‘tish  davri  sharoitida,  qattiq  raqobat 
sharoitlari  va  korxonalarning  vayron  bo‘lishi  ehtimoli  yangi  texnologiyalarni, 
mahsulotlarni,  ishlab  chiqarishni  tashkil  etish  va  boshqarish  usullarini  joriy  etishni 
talab qilganda, innovatsiyalarni o‘zlashtirishning yanada samarali shakllarini qo‘llash 
zarur. Bunday variantlardan biri venchur kapitaldir (18.1 – rasm).