Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

 
 
3 – savol bayoni.
 Innovatsion strategiyani shakllantirishda bir qator tashqi va 
ichki omillarni hisobga olish kerak, ular orasida iqtisodiy muhit prognozlari, korxona 
salohiyatini  tahlil  qilish,  innovatsiyalarni  korxonaning  umumiy  strategiyasiga 
muvofiqligi  va  boshqalar  bor.  innovatsion  strategiya  korxonaning  umumiy 
strategiyasi,  iqtisodiy  muhit  tahlili,  korxonaning  ilmiy-texnikaviy,  kadrlar  salohiyati 
va  o'ziga  xos  innovatsion  loyihalarini  birlashtiradi.
 
Mamlakatning  innovatsion 
salohiyatini oshirish davlatning ustuvor vazifalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Shu bois 
ham  iqtisodiyotni  modernizatsiyalash,  texnik  va  texnologik  qayta  jihozlash, 
iqtisodiyotning  tarkibiy  tuzilishini  tubdan  o‘zgartirish,  diversifikatsiya  qilish 
masalalariga  hozirda  davlatimizning  ustuvor  vazifsia  sifatida  qaralmoqda.  Hozirgi 
zamonaviy  sharoitda  har  qanday  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanishning  asosida  nazariya 
yotibdi,  bu  fikrimizni  nemis  klassigi  Immanuil  Kant  (1724-1804)ning  “nazariyasiz 
amaliyot  ko‘rdir”
108
  degan  so‘zlari  ham  tasdiqlaydi.  Shu  nuqtai  nazardan, 
O‘zbekistonda  milliy  innovatsion  rivojlanishning  nazariy  asosiga  xizmat  qiladigan 
asosiy yo‘nalishlarini aniqlab olishini lozim topdik. Zamonaviy sharoitda har qanday 
mamlakatning  innovatsion  rivojlanishining  milliy  tizimini  tashkil  etuvchi  va  uni 
rag‘batlantiruvchi  ikkita  muhim  omil  mavjud:  “innovatsion  muhit”,  “innovatsion 
infratuzilma”ni  shakllantirish  hamda  uni  amaliyotga  joriy  etish  omilidir.  Bizning 
nazarimizda,  “innovatsion  iqtisodiyot”ni  uzluksiz  ishlab  chiqarish  va  raqobatni 
ta’minlashga  xizmat  qiladigan  xo‘jalik  yuritishning  zamonaviy  usuli  sifatida  qabul 
qilish lozim. 
O‘zbekistonda mulkchilikning turli shakllari rivojlanishiga yo‘l ochilishi bilan 
tadbirkorlikni  rivojlantirishning  haqiqiy  ijtimoiy-iqtisodiy  shart-sharoitlari  yaratildi, 
ularga:  mustaqil  xo‘jalik  yuritish,  mahsulot  ishlab  chiqarish,  xizmat  ko‘rsatish,  narx 
belgilash  va  tasarruf  qilish  erkinligi;  ishlab  chiqarish  vositalari,  ishlab  chiqarilgan 
mahsulot  va  olingan  daromadga  bo‘lgan  mulkchilik  huquqlarining  ta’minlanishi; 
erkin tadbirkorlikni ta’minlaydigan muayyan umumiy qonunchilik, soliq imtiyozlari, 
tadbirkorlikni  rivojlantirishda  jamiyat  manfaatdorligining  mavjudligi;  yetarli 
moliyaviy mablag‘, moddiy texnika resurslari, yuqori malakaga ega bo‘lish, iqtisodiy 
xavf-xatarga qo‘l ura bilish va hokazolarni kiritish mumkin. Hozirda barcha xo‘jalik 
yurituvchi sub’ektlar teng huquqli bo‘lib, raqobat muhitida o‘z faoliyatini olib borish 
imkoniyatlariga ega bo‘lishadi.  
Erkin  raqobat  muhitini  yaratilishi  va  uni  tobora  kuchayib  borishi  xo‘jalik 
yuritish  sub’ektlari  zimmasiga  ularning  mulkchilik  shaklidan  qat’iy  nazar,  doimiy 
tarzda  rivojlanishni,  yangilanishni,  raqobatbardosh  bo‘lishni  yuklaydi.  Bunday 
sharoitda  oddiy  xo‘jalik  yuritish  naf  keltirmaydi,  raqobatbardoshlikni  taminlamaydi, 
raqobatbardoshlikka  erishish  va  uni  doimiy  ravishda  ta’minlash  xo‘jalik  yurituvchi 
 
108
 Иммануил Кант. “Трактаты и письма. — М.: «Наука», 1980, Стр. 523. 710 с. 

---

243 
 
sub’ekt  zimmasiga  mulkiy  shaklidan  qat’iy  nazar,  tadbirkor  bo‘lishni,  rivojlanish 
yo‘lini tanlab olishni, iqtisodni belgilab olish vazifalarini yuklaydi. Raqobatbardosh 
mahsulot  (xizmatlar)  ishlab  chiqarish  va  ayni  paytda  yuqori  daromadga  erishish 
xo‘jalik yurituvchi sub’ektdan izlanuvchi ijodkor bo‘lishni, yangiliklarni doimiy joriy 
etishni, yaratuvchan bo‘lishni, yangi ishni amalga oshiruvchi, fan va texnika yutuqlari 
natijasidan  oqilona  foydalanuvchi,  yangi  texnologiyalarni  joriy  etuvchi  xo‘jalik 
yuritishni yangi tashkiliy jihatlarini targ‘ib etuvchi, boshqaruvni takomillashtiruvchi, 
bozorni tadqiq etuvchi bo‘lishni, tovarlarni yangi turlarini ishlab chiqaruvchi, resurs 
tejash  usullaridan  foydalanuvchi,  raqobat  muhitiga  moslashuvchi,  novator  bo‘lishni, 
barcha  innovatsiyalarini  o‘z  faoliyatiga  kiritib  boruvchi  bo‘lishni,  uddaburonlik  va 
hokazolarni talab etadi. Shu bois ham har qanday xo‘jalik yurituvchi sub’ekt birinchi 
navbatda tadbirkor sifatida innovatsiya faoliyatini yuritishi zarur.  
Xo‘jalik yurituvchi sub’ekt o‘z faoliyatini oddiy yo‘l bilan olib borar ekan, u 
erta  yoki  kech  raqobat  muhitida  yengiladi,  ko‘zlagan  maqsadiga  erisha  olmaydi, 
rivojlana  olmaydi,  oxir  oqibatda  yengiladi,  bankrotlikka  uchraydi.  Shuning  uchun 
ham har bir xo‘jalik yurituvchi sub’ekt o‘z faoliyatini innovatsiyalar asosida amalga 
oshirishi  zarur.  Albatta  innovatsiyalar  keng  qamrovlidir.  Innovatsiya  strategiyasi 
korxonaning tashkiliy, ishlab chiqarish, texnologik, boshqaruv va boshqa tuzilmaviy 
salohiyatidan kelib chiqib shakllantiriladi. Innovatsiya strategiyasi o‘zining qamrovi, 
muddatlari,  sohalari,  yo‘nalishlari  bilan  farqlanadi.  Innovatsiya  strategiyasi 
korxonaning  o‘z  imkoniyatlari  hamda  iqtisodiyotning  bozor  infratuzilmaviy 
imkoniyatlaridan kelib chiqib shakllantiriladi. Ko‘p hollarda innovatsiya strategiyasi 
iqtisodiyotdagi  umumiy  muhit  bilan,  erkin  raqobat  muhiti  holati  bilan,  soha  va 
tarmoqlardagi holat, ishlab chiqarish, texnologik, tadbirkorlik salohiyatlari va mavjud 
imkoniyatlardan kelib chiqib shakllantiriladi.  
Korxona  faoliyati  tanlov  asosida  tashkil  etilishi  uni  u  yoki  bu  innovatsiya 
strategiyalarini  ishlab  chiqishga  undaydi.  Innovatsiya  strategiyasini  shakllantirish 
yuqorida  qayd  etilganidek  innovatsiya  loyihasi  sifatida  shakllantiriladi.  Innovatsion 
loyihalar portfeli ko‘pgina hollarda ular tarkibidan tanlovni tashkil etish imkoniyatini 
beradi. Innovatsion loyihalar muayyan muddatlarga texnologik, boshqaruv va boshqa 
tuzilmaviy  salohiyatidan  kelib  chiqib  shakllantiriladi.  Innovatsiya  strategiyasi 
o‘zining  qamrovi,  muddatlari,  sohalari,  yo‘nalishlari  bilan  farqlanadi.  Innovatsiya 
strategiyasi 
korxonaning 
o‘z  imkoniyatlari  hamda  iqtisodiyotning  bozor 
infratuzilmaviy  imkoniyatlaridan  kelib  chiqib  shakllantiriladi.  Ko‘p  hollarda 
innovatsiya  strategiyasi  iqtisodiyotdagi  umumiy  muhit  bilan,  erkin  raqobat  muhiti 
holati  bilan,  soha  va  tarmoqlardagi  holat,  ishlab  chiqarish,  texnologik,  tadbirkorlik 
salohiyatlari  va  mavjud  imkoniyatlardan  kelib  chiqib  shakllantiriladi.  Korxona 
faoliyati  tanlov  asosida  tashkil  etilishi  uni  u  yoki  bu  innovatsiya  strategiyalarini 
ishlab  chiqishga  undaydi.  Innovatsiya  strategiyasini  shakllantirish  yuqorida  qayd 
etilganidek innovatsiya loyihasi sifatida shakllantiriladi. Innovatsion loyihalar portfeli 
ko‘pgina  hollarda  ular  tarkibidan  tanlovni  tashkil  etish  imkoniyatini  beradi. 
Innovatsion  loyihalar  muayyan  muddatlarga  Innovatsiya  strategiyasi  innovatsiya 
loyiha  sifatida  shakllantirilib,  uning  biznes  rejasi  ishlab  chiqiladi  va  istiqboli 
belgilanadi.  Innovatsiya  strategiyasini  mukamalligi  avvalom  bor  xo‘jalik  yurituvchi 
sub’ekt  yoki  korxona  salohiyatiga,  bilimlar  darajasiga,  ijodiy  yondoshuvga, 
yaratuvchanlikka,  istiqbolni  tasavvur  qila  olishga,  axborotga  ega  bo‘lishga, 
o‘rnatilgan  xalqaro  aloqalarni  rivojlantirishga,  zamonaviy  texnologiyalarni  bilishga 

---

244 
 
va qator boshqa omillarga bog‘liqdir. Korxona tadbirkorlik faoliyati salohiyati uning 
innovatsiya  strategiyasini  aniqlovchisi  sifatida  xizmat  qiladi.  Innovatsiya 
sirategiyasini shakllantirishda yana asosiy omillardan biri erkin bozor holatidan kelib 
chiqib, uni istiqbolini belgilash va faoliyat tanlovini aniq amalga oshirishdir. 
 
Umuman  olganda,  korxonaning  innovatsion  strategiyasi  (innovatsiya 
strategiyasi)  ma'lum  mantiqiy  tuzilma  sifatida  tavsiflanishi  mumkin,  shu  asosda 
korxona  innovatsion  sohada  uning  oldida  turgan  asosiy  vazifalarni  hal  qiladi.  Shuni 
yodda  tutish  kerakki,  har  bir  alohida  yangilik  uchun  ham, ishlab  chiqarilgan  har  bir 
mahsulot  (xizmat)  uchun  ham  qat'iy  individual  strategiya  va  taktikalar  mavjud.  Shu 
bilan  birga,  korxonaning  innovatsion  faoliyatining  keng  qamrovli  qarashlari  o'ziga 
xos  strategiyalarni  ham,  yangiliklarni  ishlab  chiqarish  va  amalga  oshirishning  turli 
jihatlarini ham o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, siz korxonada innovatsion faoliyatni 
amalga oshirish xarajatlari va foydalariga haqiqiy baho berishingiz kerak.