Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

Ёзма назорат ўқув материалини ўзлаштириш даражасини ҳужжатли тарзда ургатиш 
имконини беради, шунингдек ўқувчига уз фикрларини когозда баен қилиш амалиётини 
беради. Икки-учта мустакил экспертларни ишларни текшириш учун жалб қилиш билан 
ўтказиладиган ташки ёзма назорат аниқ мезонлар бўлган такдирда объектив баҳога яқин 
баҳолашга имкон беради. Аммо билимларни оғзаки ва ёзма назорат қилишнинг анъанавий 
усули маълум камчиликларга ҳам эга: 
- 
имтиҳонда ўқувчи имтиҳон билетининг 3-4 саволига жавоб беради, баҳо эса 
ҳамма ўқув фанини билиш учун қўйилади; 
- 
фарк қилиш қобилияти кучсиз бўлган 5 баллик шкала ишлатилган; 
- 
огзаки ва ёзма назорат ҳар доим ҳам билимларни баҳолашнинг объективлигини, 
аниқлигини ва ишончлилигини таъминламайди; 
- 
оғзаки сўров кўп ўқув вақти сарфланишини талаб қилади, ёзма ишлар 
педагогларнинг уларни текширишга кўп мехнат сарфлашлари билан боғлиқ. 
Барча урганилган ўқув материалини мунтазам назорат қилишга уринган 
педагогларнинг қандай қийинчиликларни бошдан кечиришлари маълум. 
- 
билимларни оғзаки ва ёзма назорат қилишда компьютерларни кенг куллаб 
бўлмайди. 
Бутунлай олганда, билимларни огзаки ва ёзма назорат қилиш етарлича технологик 
эмас, улар кўпинча ўқитувчилар ўқув фаолиятининг энг маъкул бўлмаган кўринишлари 
сифатида намоён бўлади. 

---

179 
Сўнгги йилларда педагогика фанида билимларни оғзаки ва ёзма назорат қилиш 
объективлигини, ишончлилигини ва валидлигини етарлича ошириш усуллари ишлаб 
чиқилган, улар [13] да ифодаланган. Аммо шуни ҳисобга олганда ҳам билимлар огзаки ва 
ёзма текшириш етарлича технологик эмаслигича колади, уларни компьютерлар ёрдамида 
автоматлаштириш қийин. Бу нисбатда билимларни тест усулида назорат қилиш улардан бир 
неча марта устун туради. 
Тест назоратининг афзалликлари: 
- 
етарли тарзда тузилган педагогик тест натижалари назорат ўтказаётган шахсга 
боғлиқ бўлмаган объектив педагогик ўлчов куроли ҳисобланади; 
- 
тест ўқув материалининг барча асосий мазмунини қамраб олиши мумкин, 
ўқитиш натижаларини тест усулида улчаш (тестлар тўғри ишлаб чиқилганда) 
барча текширилувчиларга баравар кулланиладиган олдиндан ишлаб чиқилган шкала 
асосида аниқ ва ишончли баҳо беради; 
- 
тест назорати технологияли, у нисбатан қисқа вақт ичида маълум ўқув материалини 
ўзлаштиришни тўла назорат қилишни минимал куч ва воситалар сарфлаб ўтказиш имконини 
беради. Ўзбекистон ОУЮ лари учун абитуриентларни тест усулида танлашни киритиш кўп 
кунлик чарчатадиган кириш имтихонларидан воз кечиш ва назорат амалини бир кунда бир 
неча соат давомида ўтказиш имконини беради; 
- 
нихоят, тест назорати компьютерлар ёрдамида осон автоматлаштирилади.
Бу педагогик тест ўтказишнинг асосий афзалликларидан биридир. 
Бирок тест ўтказишни камчиликлардан ҳоли деб ҳисоблаш хато бўлган бўлар эди. 
Уларнинг бири - тест назоратининг кўп шакллари ўқувчини жавобни мустакил (огзаки ёки 
езма) ифодалаш амалидан махрум қилади. Бунда толибнинг психологик фаолияти "эркин 
шакл"даги жавобдагидек эмас, бу ерда иқтидор, шахснинг индивидуаллигини намоен қилиш 
имконияти деярли йўқ. Текширилувчи фақат тўғри жавобни танлаши мумкин, ҳолос. 
Тўғри ташкил қилинганда педагогик тест ўқувчилар билимларини объектив баҳолаш 
самарасини беради, чунки бу баҳо уни қўяётган одамга боғлиқ бўлмайди. У барча 
текширилувчиларга бир хил қўлланиладиган тузилган шкала бўйича тўғри ечилган тест 
топшириклари проценти (фоизи) асосида аниқланади. Шунинг учун педагогик тест тўла асос 
билан ўқитиш натижаларини аниқ ва ишончли баҳолашга имкон берадиган педагогик ўлчов 
қуроли деб аталади. Аммо бундай баҳолаш фақат илмий талабларга риоя қилинган ҳолда 
тузилган, текширилган ва меъёрга етказилган сифатли тестгина беради. 
Тестларнинг ҳозирги замон назарияси, педагогика, психология, логика, улчаш 
назарияси, математик статистика, информация назарияси, кибернетика ва бошқа катор 
фанлар қўшилишида ривожланади. Сифатли тайерланган педагогик тест ўқувчилар ва 
талабаларнинг билимларини юқори аниқликка ва ишончлиликка эга бўлган объектив 
баҳосини олишга имкон беради. Педагогик тестлар таълим системасида кўп новацияларнинг 
таркибий қисмидан иборат. 
Педагогик тест ўтказиш фойдаланганда таълим системасининг барча бугинларида 
ўқитиш сифатини сузсиз ошириш мумкин бўлган етарли позитив потенциалга эга. Шунинг 
учун тест маданиятини эгаллаш ҳар бир педагог ва таълимни бошқариш органлари 
ходимининг энг муҳим масалаларидан биридир. 
Педагогик тест ўтказиш ўқитишнинг бориши ва потенциалига катта таъсир 
курсатиши мумкин. Сифатли тестлар билиш фаоллигини оширишга қодир, улар ўқувчилар 
фаолиятида юқори мўлжалларни белгилайди, ва аксинча, ёмон тузилган тестлар ўқув 
жараёнида емон самара бериши мумкин. 
Ўқувчилар ва талабалар билимларини назорат қилишнинг уч турини куриб чикиш 
куйидагича муҳим хулоса қилиш имконини беради: