Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

Концептуал 
белгилар ёки 
модаллик 
турлари
Француз эртаклари 

---

39 
Тўй мотиви, 
реаллик, истак 
1. Маликанинг отаси ҳам тўйда ҳозир бўлибди... Қизи
билан дийдор кўришган қирол келин ҳамда куёвга оқ 
фотиҳа берибди (ОҒЭ, Эшак териси, 95). 
Эгалик, 
турмушга 
чиқиш, реаллик 
2. Шаҳзода Кулойимнинг янада очилиб кетганини кўриб,
ўзида йўқ хурсанд бўлибди ва бир неча кундан кейин 
унга уйланибди (ОҒЭ, Кулойим, 60). 
Гўзаллик, ҳолат, 
темпораллик, 
уйланиш мотиви 
3. Бланш энди фермада синглиси билан бирга яшай
бошлабди. У ҳам Вермей каби ўз она қишлоғида бахтиёр 
кун кечирибди (Жаноб Сегининг эчкиси, Бева ва унинг 
қизлари,65).
Физиологик 
қобилият, 
вафодорлик 
4. Кўк соқолнинг меросхўрлари бўлмаганидан, рафиқаси
унинг бор давлатига эга бўлибди. У бойликларнинг 
ҳаммасини энг яқин кишиларига бўлиб берибди ва 
инсофли бир одамга турмушга чиқиб, ширин ҳаёт 
кечирибди (ОҒЭ, Кўк соқол, 32).
Макон, реаллик, 
5. Жимжилоқвой отасига янги устахона очиб берибди, 
акаларини ўқимишли қилиб, юқори лавозимлар олиб 
берибди. Ўзи бўлса, бир умр қиролга сидқидилдан 
хизмат қилибди (ОҒЭ, Жимжилоқвой,87).
Хуллас, уйланиш мотиви ўзбек ва француз халқ эртакларида ўзаро 
ўхшаш томонлар билан талқин этилиши кузатилди. Биринчи ва иккинчи 
гапларда эртак тугалланмаси уйланиш мотиви билан боғлиқ бўлиб, уларда оқ 
фотиҳа бериш, унга уйланиш каби лексик бирликлари тўй мотивини яққол 
акс эттириб турган бўлса, бахтиёр кун кечирибди, ширин ҳаёт кечирибди
лисоний воситаларэпистемик ва аксиологик модаллик категорияларини 
ифодалашга хизмат қилаётгани, сидқидилдан хизмат қилибди синтактик 
бирлиги эса персонажнинг ўз қиролига вафодорлигини, самимийлиги ва 
садоқатини ифодалаб, аксиологик модалликни билдириб келмоқда. 
Таъкидлаш лозимки, эртакларнинг ички мазмун ва моҳиятини очиб 
беришда улардаги мотивлар катта роль ўйнайди. Эртак мотивлари - сеҳрли 
эртак структурасини таснифлаш бирлиги сифатида эмас, балки аввал 
афсонада, сўнгра эртакларда халқ онги қадимги архетиплар садоси сифатида 
пайдо бўлган фольклорий бирликлардир. Мотив предмет, образ, фольклор 
сюжетининг энг кичик бирлиги, матннинг ажралмас элементи сифатида 
қаралади. Ўзбек халқ эртакларида шундай бадиий мотивлар борки, улар 
ҳажми кичик бўлишига қарамай, кенг ахборотни ва эртакнинг асосий 
ғоясини ушлаб туради.Бундай мотивлар, аввало, миллий хусусиятга эга 
бўлиши билан бошқа халқ эртакларидан тубдан фарқ қилади. Бу мотивларга 
тўй, кураш, туш, Хизр - мифологик образ сифатида, шарт қўйиш мотиви, 
сеҳрли сандиқ, қон (бир қошиқ қонимдан) кабилар киради. 
Адабиётлар 
1.
Каримов И.А. "Чет тилларни ўрганиш тизимини янада
таккомиллаштириш чора- тадбирлари тўрисида"ги қарор (2012, 10 декабрь). 
2. "Соҳибжон билан Аҳмаджон" эртаги. Ўзбек халқ эртаклари.II жилд. -
Б.186. 

---

40 
3. Маалуф. А Самарқанд (Франқуз тилидан А.Кўчибоев таржимаси) //
“Жаҳон адабиёти” журнали, 2003 йил, 6-7 сонлар, 2005 йил 7-8 сонлар. 
4.Боймирзаева С., Матн мазмунида темпораллик семантикаси. – Т., 2010.
5. Йўлдошев М., Бадиий матн лингвопоэтикаси. – Т., 2008