Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

6. Тадқиқотнинг принципиал ва стратегик режасини ишлаб 
чиқиш. Социологик тадқиқотлар стратегиясининг учта варианти мавжуд: 
а) тадқиқот объекти тўғрисида тасаввурлар етарли бўлмаса ёки 
фаразлар йўқ бўлса, текшириш режаси қўлланилади. Ушбу режанинг 
мақсади муаммони аниқлаш ва фаразлар ишлаб чиқишдан иборат; 
б) ёзма вариант ёзма фаразларни илгари суриш учун объект 
тўғрисидаги билимлар етарли бўлмаган тақдирда қўлланилади. Режадан 
мақсад - ижтимоий структуралар ва ҳодисаларни батафсил ва тўла баён 
қилиш; 
в) тажриба режасидан фақат ўрганилаётган жабҳадаги билимлар 
юқори бўлиб, асосли гипотезаларни олға суришга имконият мавжуд 

---

190 
шароитларда фойдаланилади. Режанинг мақсади – визуаль ва сабаб-
оқибат алоқадорлигини тадқиқ этиш. 
7. Бирламчи маълумотларни тўплаш ва таҳлил этиш бўйича иш 
тартибини танлаш. 
Маълумотлар таҳлили схемалари, оммавий сўровлар анкеталари, 
интервью режалари, идентификацион ҳисоб варақалари, иш вақтини 
ҳисобга олиш варақаси, контекстуаль таҳлилга мансуб ҳужжатлар ва 
матнларни ўрганиш бўйича йўриқномалар, кузатиш схемалари – буларнинг 
барчаси маълумот тўплаш воситасидир. 
Муаммоларни аниқлаб, бошланғич тушунчаларни киритиш ва 
тадқиқот фаразлари ишлаб чиқилганидан сўнг танлов тури ва ҳажми 
аниқланади. 
Танловли тадқиқотнинг асосий афзаллиги шундаки, бунда объектни 
кенг ва мураккаб дастур бўйича чуқур ўрганиш ва тадқиқотни қисқа 
муддатда ўтказишга имкон туғилади. 
Танловли тадқиқот ноялпи кузатув тури бўлиб, умумий мажмуага 
кирувчи алоҳида бирликни махсус кузатишдан иборат.
Умумий мажмуа умумий хусусиятларга эга бўлган кузатув 
бирликларининг йиғиндисидан, масалан, ишчилар мажмуасидан тузилади. 
Танлов мажмуаси деганда умумий мажмуанинг олдиндан 
тайёрланган дастур ёки услубиятга кўра, бевосита тадқиқ этиш учун 
танлаб олинган қисми тушунилади. 
Кузатув бирлиги - социологик тадқиқотларда бевосита маълумот 
манбаси, тадқиқотнинг мақсад ва вазифаларига қараб инсон, шахслар 
гуруҳи, корхона ёки ташкилот кузатув бирлиги бўлиши мумкин. 
Танловли усулни қўллашнинг бош масаласи умумий ва танлов 
мажмуасининг нисбати, яъни танлов мажмуасини таҳлил этиш орқали 
олинган 
хулосаларни 
умумий 
мажмуага 
нисбатан 
қўллашнинг 
қонунийлигини аниқлашдан иборат. Танлов қоидаларига қатъий амал 
қилинганда танловли тадқиқот репрезентатив бўлиб, танлов мажмуаси 
умумийсига мос келади.