Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

n
t
ичбр
i
Т
ж
H
I
C
R
1
.
; 
Бунда: R
ж
– жамоа ишбай нархи (сўм, тийин); Н
ич
 
бр
– бригаданинг 
маҳсулот ишлаб чиқариш нормаси; С
тi
– ишчининг тариф ставкаси (сўм, 
тийин); n – бригада ишчилари сони. 
Иш ҳақини ҳисоблашнинг иккинчи варианти бажариладиган ишнинг 
сермеҳнатлиги калькуляциясига асосланган. Жамоа ишбай нархи бундай 
ҳолда бригада бажарган ишлар мажмуига кирадиган алоҳида иш 
турларининг операциялар бўйича нархлари суммасидан иборатдир. 
Бригаданинг умумий иш ҳақи тайёрланган маҳсулот миқдори (бажарилган 
иш бирлиги) учун умумий жамоа нархи ҳосиласи сифатида аниқланади, 
кейин эса ҳар бир ишчининг разряди ва ҳисобот даврида у ишлаган 
ҳақиқий вақтни ҳисобга олган ҳолда бригада аъзолари ўртасида 
тақсимланади. 
Бригада иш ҳақининг тарқалган тақсимлаш усулларидан бири 
қўшимча ҳақ коэффициенти ёрдамида тақсимлашдир. Бундай ҳолда ҳар 
бир ишчининг иш ҳақини ҳисоблаш усули қуйидагилардан иборат бўлади: 
а)ҳақиқатда ишлаган вақт учун бутун бригада иш ҳақининг тариф ставкаси 
суммаси аниқланади; б)қўшимча ҳақ коэффициенти аниқланади, бунинг 
учун жамоа нархлари бўйича бригаданинг ҳақиқатда олган иш ҳақи тариф 
ставкаси бўйича иш ҳақи суммасига бўлинади; в)ҳар бир ишчининг 
ҳақиқий иш ҳақи ҳисоблаб чиқилади: унинг ишланган вақт учун тариф 

---

123 
бўйича иш ҳақи қўшимча ҳақ коэффициентига кўпайтирилади. 
Жамоа иш ҳақини тақсимлаш усули ҳам қараб чиқилган усулга анча 
яқиндир. Бу усул билан I разрядга доир келтирилган иш соатлари сони ва 
ишнинг бир соатига I разряд бўйича ҳақиқатда тўланадиган ҳақ ҳисоблаб 
чиқилади. Мазкур усул бўйича иш ҳақини тақсимлаш учун дастлаб 
бригаданинг ҳар бир аъзоси ишлаган соатлар ва умуман, бригада ишлаган 
соатлар сони аниқланади. Бунинг учун ҳар бир ишчи ишлаган соатлар сони 
унинг разрядига тўғри келадиган тариф коэффициентига кўпайтирилади. 
Олинган натижалар жамланади. Сўнгра бригаданинг ҳақиқатда ишлаган 
иш ҳақи суммаси бригаданинг 1 разряд бўйича келтирилган иш соатлари 
миқдорига бўлиш билан келтириб ўтилган бир соат ишга тўғри келадиган 
ҳақиқий меҳнат ҳақи миқдори аниқланади. Ниҳоят, бир соатга тўланган 
ҳақиқий ҳақ миқдорини ҳар бир ишчининг 1 разряд бўйича ишлаган 
соатлари сонига кўпайтириш йўли билан уларнинг ҳақиқий иш ҳақи 
аниқланади. 
Жамоа иш ҳақини бригада аъзолари ўртасида тақсимлашда вужудга 
келадиган асосий муаммо ҳар бир ишчининг бригада ишининг умумий 
натижасига шахсий ҳиссасини янада тўлароқ ҳисобга олишдан иборатдир. 
Бригада иш ҳақини тақсимлашнинг қараб чиқилган усуллари буни шундай 
ҳолда ҳисобга олиши мумкин: агар ҳар бир ишчи ўзининг малакасига 
тўғри келадиган мураккабликдаги ишни бажариши керак бўлса, бригада 
ҳар бир аъзосининг меҳнат унумдорлиги тахминан бир хил бўлса. Бироқ 
амалда ҳамиша ҳам шундай бўлавермайди. Ишчиларнинг умумий бригада 
иши якунларига қўшган алоҳида ҳиссаси кўпинча бирмунча фарқ қилади, 
ишланган вақт ва разряд бир хил бўлганда иш ҳақи ҳам бир хил бўлади. Бу 
ҳол бригада иш ҳақини тақсимлашнинг одатдаги усулларига тузатиш 
киритиш зарурлигини кўрсатади. 
Тузатиш киритиш усулларидан бири ишбай қўшимча ҳақни ва 
бригаданинг жамоа мукофотини иштирок этиш коэффициентлари 
ёрдамида тақсимлашдир. Улар бригаданинг айрим аъзолари умумий 
топшириқни бажаришда қандай иштирок этганлиги даражасини 
ифодалайди. Иштирок этиш коэффициентлари бригаданинг ўзи томонидан 
ойлик иш якунини чиқариш вақтида ҳисоблаб чиқиш тартибида 
белгиланади. Ҳисоблаш меҳнатга ҳақ тўлаш тўғрисидаги Низомда 
белгиланган бўлиб, у ходимлар билан иш берувчи ўртасида келишиб 
олинган бўлади. 
Иштирок этишнинг ўртача коэффициенти бир деб қабул қилинади. 
Унинг пасайиши, одатда, меҳнатга бепарволик билан қараш, бригада 
бошлиғининг топшириғини бажармаслик, меҳнат унумдорлигининг 
пастлиги, меҳнат ва технология интизомини бузиш, хавфсизлик техникаси 
қоидаларига риоя қилмаслик ва бошқа сабаблар билан боғлиқдир. 
Иштирок этиш коэффициентини ошириш шундай ҳолларда қўлланади: 
ишчи бригаданинг бошқа аъзоларига нисбатан меҳнат унумдорлигида анча 

---

124 
юқори натижага эришади, бир-бирига яқин касбларни (операцияларни) 
ўзлаштириб олади, ишлаб чиқариш топшириқларини бажаришда ташаббус 
кўрсатади, ишининг сифати юқори бўлади. Амалда иштирок этиш 
коэффициентлари бригадаларда белгиланади ва кўпинча 0,8-1,5 атрофида 
бўлади. Ишланган вақт учун тариф иш ҳақи одатда кафолатланади, 
қўшимча ҳақ миқдори эса иштирок этиш коэффициентига мутаносиб 
равишда аниқланади. Бунда белгиланган барча иштирок этиш 
коэффициентларининг суммаси бригада аъзолари сонига тенг бўлиши 
зарур, акс ҳолда тақсимланган иш ҳақининг миқдори ёзилган иш ҳақи 
миқдорига тенг бўлмаслиги мумкин.