Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис

13.2.Туристик маҳсулотни тақсимлаш самарадорлиги. 
Агар исталган бизнесни бошқариш учун бош функциялар 
муҳим бўлиб ҳисобланса, уларга олий менежмент томонидан 
ажратилган эътибор ва вақт миқдорига мос равишда тавсифланса, 
унда ишонч билан айтиш мумкинки, тақсимот бу руйхатни 
бошидаги ўринни эгаллаган бўлар эди. 
Агар ўша функциялар фоизларда ифодаланган уларга кетган 
ҳаражатлар нуқтаи назаридан гуруҳланса, унда тақсимот ҳам 
қаердадир руйхатни бошида жойлашган бўлар эди. 
Туристик хизматлар кўринмас товарни ўзига хос тури 
ҳисобланиб, уни жорий қилганда муносабатлар турли-туман ва 
ўзига хосдир. Турфирмалар томонидан сотиладиган хизматлар 
қатор фарқ қилувчи ўзига хос хусусиятларга эга: 
· сезилмаслик: сотилиши керак бўлган маҳсулотни кўриб 
бўлмайди, истеъмолчи уни ҳарид қилишдан олдин татиб 
кўра олмайди ва ушлаб кўра олмайди; 
· хизматларни жамғариб қўйиш мумкин эмас. 
· ишлаб чиқариш ва истеъмол жараёнлари бир вақтнинг ўзида 
амалга оширилади
· истеъмолчи ишлаб чиқариш жараёнида иштирок этади. 
Бўлардан шундай хулоса қилиш мумкинки, ҳам сотиш тизими
ҳам тақсимот каналларини танлаш жисмоний товарларни моддий 
тақсимотидан тубдан фарқ қилади. 
Сотишни икки хил усули мавжуд бевосита усул сотувчи ва 
ҳаридор ўртасида бевосита алоқаларни ўринатишни кўзда тутса,
билвосита усулда савдо воситачилик бўғинидан фойдаланишни 
кўзда тутади. 
Шу сабабли, турларни жорий қилишдаги алоқаларнинг асосий 
схемасини кўриб чиқамиз. 
Туроператор – Турист. Малакали туроператор турларни 
ишлаб чиқиш билан шуғулланади. Унинг хизматлар хусусияти 
асосий ва қўшимча турхизматларни комбинациялаш, танлашдан, 
ҳамда уларни дастлабки режалаштириш ва стандартлашдан ташкил 
топади. Турларни сотиш шахсан туристларга туроператор 
функцияси бўлиб ҳисобланмайди. Дастурлар пакети, ҳам алоҳида 
олинган туристик корхона хизматлари каби (меҳмонхона, 
авиакомпания ва ҳ.к.), чакана сотиш бўйича фақатгина воситачилик 
хизматларини амалга оширувчи турагентлик функцияси 
ҳисобланади. 

---

175 
Аммо кўп ҳолларда йирик туроператорлар уларга тегишли 
бўлган турагентликларни шахсий сотиш тармоғига эга бўлади. 
Масалан, Швейцариянинг “Kuni Travel htd” ва “Hotelplan” икки 
йирик туроператори анчагина йирик турагентлик тармоғига эга.
Туроператорнинг шунга ўхшаш стартегияси 1980 йилда кенг 
ёйилди ва “тўғри маркетинг” стратегияси номини олди. Унинг 
моҳияти бевосита истеъмолчилар, потенцаил мижозлар билан 
тўғридан-тўғри алоқаларни ўрнатишдан иборат. Бу туроператор 
зиммасига қўшимча қатор функцияларни юклайди: 
· сотиш бўйича йўналтирилиши керак бўлган потенцаил 
истеъмолчиларни аниқлаш; 
· сотиш бўйича тадбирларни ишлаб чииш; 
· фирма мижозлари бўйича ахборот тизимини ташкил этиш; 
· истеъмолчилардан 
тушаётган 
маълумотларни 
қайта 
ишлашни ва унга тезда мослашишни самарали тизимларини 
ташкил этиш. 
Мазкур стартегиядан келиб чиқиб шундай савол туғилиши 
мумкин: “Нима арзонроқ – шахсий агентлик тармоғига эга 
бўлишми 
ёки 
турагентликни 
воситачилик 
хизматларини 
комиссионкаларидан фойдаланишми?”. 
Дастлаб биринчи ўринда хизматларни ишлаб чиқарувчилар 
учун тижорат манфаати туради, яъни: сотиш бўйича тадбирларга 
кам ҳаражатлар билан қандай қилиб кўпроқ товар сотиш мумкин. 
1990 йилни бошида тижорат манфаати бирламчи бўлмасдан, балки 
истеъмолчилар талаби, истеъмолчиларни аниқ гуруҳларига 
бевосита муносабат , доимий мижозларни ҳарид қилиш кабилар 
майдонга чиқди. Айнан мана шу фирмани келажакда тижорат 
барқарорлигини 
кафолати 
бўлиб 
ҳисобланади. Шундан 
турагентликнинг ҳусусий тармоғини кенгайтириш ёки
турагентлар билан фанчайзинг муносабатини кенгайтириш томон 
бормоқда