Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис

Туроператор – турагентлик - турист. Юқорида қад қайд 
қилинганидек, турагентлик туроператор ва турист ўртасидаги 
воситачи бўлиб ҳисобланади. Бундан ташқари турагентлик алоҳида 
хизматларни туристларга сотиш билан шуғулланади (транспорт 
хизматлари, чиқиш хужжатларини расмийлаштириш, дисконт 
карточкаларини расмийлаштириш, туристик адабиётларни сотиш, 
фототасмаларни ишлов бериш ва ҳ.к.). Кўпгина туроператорлар 
бозорга ўз хизматларини агентликлар орқали тақдим этадилар. 

---

176 
Улардан ҳар бири ўзининг шахсий тақсимот каналини 
шакллантиришга интиладилар. 
Нима учун туроператор сотиш бўйича ўз ишини бир қисмини 
воситачиларга беришга тайёр? Бу шуни англатадики, у қандайдир 
даражада товар қандай сотилиши устидан назоратни йўқотади. 
Юқорида қайд қилинган туристик хизматларни ўзига хослиги 
(сезилмаслик, ишлаб чиқариш ва истеъмол жарарёнларни мос 
келиши ва ҳ.к.) жуда муҳим ҳисобланади. Шунга қарамасдан 
кўпгина туроператорлар воситачилардан фойдаланиш уларга 
маълум фойда келтиради деб ҳисоблайдилар.
Кўпгина туроператорларга бевосита маркетингни амалга 
ошириш учун молиявий ресурслар етишмайди. Мисол учун 
Испанияни “Soltour Este” туроператори ўз турларини бир неча юз 
москва ва минтақавий турагентликлар ёрдамида сотади. Ҳатто 
шундай йирик турфирмага ҳам ҳеч бўлмаганда бу агентликларни 
бир қисмини сотиб олиш учун маблағ топиш жуда қийиндир. 
Тўғри маркетинг ёрдамида оммавий тақсимот тизимини
иқтисодийлигига эришиш учун кўпгина турхизматларни ишлаб 
чиқарувчиларга бошқа фирмалар хизматини сотишда воситачи 
бўлиши зарур. Масалан, шахсий маршрутлари сони 1-2 та дан 
ошмайдиган кўпгина туроператор фирмалар “Нarus Viaggi” 
(Италия), “Pactour”, “Frektravel” (Туркия), Италия ва Туркияга
турларни сотиш бўйича барча давлат ўз вакиллигини очиш 
тажрибасизлиги сабаблидир. Уларни бошқа туроператорларни
турхизматлари билан бирга сотишга тўғри келарди, охир оқибатда 
турагентликлар тармоғини эгасига айланиб қолиши мумкин. 
Уларга дистрибютерларни кенг тармоғи орқали ишлаш янада 
осонроқдир. 
Лекин ҳатто туроператор тақсимотни шахсий каналларини 
ташкил этиш имкониятига эга бўлган тақдирда ҳам, кўпгна 
ҳолларда агар ўзининг асосий бизнесига капитал қўйилмаларни 
оширса у кўпроқ фойда олиб ишлайди. 
Воситачилардан фойдаланиш асосан турхизматларни кенг очиқ 
йўлини таъминлашда ва уларни мақсадли бозоргача етказишдек 
каттагина самарадорлиги билан изоҳланади. Турагентликларда 
туроператорларга нисбатан кўпроқ тажрибга, алоқага, фаолият 
имкониятларга эгадир. 
Аммо, турфирма сотишни қандай тизимидан фойдаланишдан 
қатъий назар у тақсимотга сарфланадиган ҳаражатларни 

---

177 
пасайтиришга интилади. Янги технология ва янги қувватли 
компьютерлар ёрдамида баъзи турфирмалар тақсимот тизимига 
сарф-ҳаражатларни оптималлаштиришга эришдилар 
Компьютерлардан ташқари, тақсимот айрим ҳолларда 
самарали тартибга солишга, ишлаб чиқариш ёки маркетингга 
тортилади. Тақсимотни самарадорлик даражасини назорат қилиш 
ва ўлчаш жуда мушкул. айниқса бунга баъзи маркетинг қарорлари 
таъсир кўрсатади: мижозларга хизмат кўрсатиш сиёсатида баъзи 
унча катта бўлмаган ўзгаришлар тақсимотдаги сарф-ҳаражатларни 
анчагина оширади; уларни рағбатлантириш натижаси ҳисобланган 
сотишни максималлаштириш тақсимот соҳасидаги хизматчиларни 
қўшимча штатига сарфланадиган моддий ҳаражатларга олиб 
келиши мумкин; сотиш пул айланмасини ошириш қарори яна
тақсимотдаги ҳаражатларни оширувчи хизмат кўрсатиш бўйича 
ҳаражатлар ва айланма фондлар даражасини иқтисодий жиҳатдан 
фойда олмасликка олиб келиши мумкин. 
Бундай холатда шундай савол туғилади: тақсимот устидан ва 
унга сарфланадиган ҳаражатларни камайтириш устидан самарали 
назоартни амалга ошириш учун турфирмаларни аъло даражадаги 
бошқарув аппараторлари нима қилмоқдалар?