Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

5.2.1. Косали анемометрлар 
Косали анемометр маълум вақт оралиғидаги шамолнинг ўртача 
тезлигини ўлчашга мўлжалланган асбобдир. 
Қабул қилувчи қисмининг тузилишига кўра анемометрларнинг иккита 
асосий тури ажратилади: а) ихтиѐрий йўналишли шамолнинг 1 дан 20 м/с 
гача чегараларда ўртача тезлигини ўлчашга мўлжалланган косали 
(яримшарли) анемометрлар; б) бир йўналишли ҳаво оқимининг 0,3 дан 5 м/с 
гача ўртача тезлигини ўлчашга мўлжалланган қанотли (парракли) 
анемометрлар. 
Косали қўл анемометрларининг қабул қилувчи қисми металл 
крестовинадан иборат бўлиб, унинг учларига қавариқликлари бир томонга 
қаратилган тўртта ботиқ яримшарлар ўрнатилган (5.3-расм). Яримшарлар 
механик таъсирлардан махсус рамка ѐрдамида ҳимояланган бўлиб, ўққа 
ўрнатилган. Ўқнинг қуйи қисми винтли қирқимга эга бўлиб, пластмасса ѐки 
металл корпус ичига ўрнатилган узатувчи механизмнинг бир қатор 
“шестерналарига” уланган. Ҳисоблаш механизми учта циферблатга эга. 
Уларнинг бирига (энг каттаси) 0 дан 100 гачабўлимлар, иккинчисига – 
юзликлар ва учинчисига мингликлар туширилган. 
5.3-расм. Қўл анемометри 
Корпуснинг пастки қисимда арретир ўрнатилган бўлиб, унинг 
ѐрдамида узатувчи механизмнинг биринчи шертернаси ўқнинг винтли 

---

77 
қирқими билан уланади ѐки ажратилади. Дастлабки ҳола яримшарларнинг 
шамол таъсиридаги айланишини стрелкага узатилади (ҳисоблагич қўшилган). 
Иккинчи ҳолда эса эркин айланиш (ҳисоблагич узилган) юз беради. 
Арретирнинг икки томонида қўзғалмас қилиб ўрнатилган ҳалқалар мавжуд. 
Улардан анемометр баландга жойлаштирилганда арретирга қўл етмайдиган 
ҳолларда ҳисоблагични ип ѐрдамида улаш учун фойдаланилади. Ипнинг 
ўртаси арретирга боғланади, учлари эса ҳалқалар орқали ўтказилади. 
Корпуснинг тагида винт қирқимли мих бўлиб, у анемометрни ѐғоч таѐққа 
вертикал ҳолатда ўрнатиш учун хизмат қилади. 
Анемометр ѐрдамида кузатишлар қуйидгича олиб борилади. 
Кузатувчи шамолга юзланиб туради ва анемометр керакли баландликка 
ўрнатиладики, бунда шкала шамолга тескари томонда, циферблат текислиги 
эса шамол йўналишига перпендикуляр жойлашиш керак. Сўнгра барча 
стрелкаларнинг кўрсаткичини ѐзиб олиш керак (бошланғич ҳисоб). Бунда 
жуда эътиборли бўлиш керак, чунки стрелка тўғри ўрнатилмаган бўлиши ва 
бунинг оқибатида юз ва минглликлардаги ҳисоб олишлар хатоликка олиб 
келиши мумкин. Бундан кейин арретир юқори ҳолатга ўтказилиб, анемометр 
ҳисоблагичи ишга туширилади ва шу билан бир вақтда маълум оралиқдаги 
(1, 2, ..., 10 дақиқа) вақтга секундомер ишлатиб юборилади. Вақт тугагач 
асбоб ва секундомер тўхтатилади ҳамда якуний ҳисоб ѐзиб олинади. 
Ўлчаш натижаларини қайта ишлаш. Якуний ҳисоб N
я
дан бошланғич 
ҳисоб N
б
ни айириб, фарқни секундлар сони t
c
га бўламиз ва бир секундга 
тўғри келувчи бўлимлар сонини ҳосил қиламиз: 
c
б
я
с
/
б
t
N
N
V


. 
Ҳар бир анемометрга ўтказиш жадвали ѐки графиги кўринишидаги 
сертификат илова қилинади. Бир секундга тўғри келувчи бўлаклар сонини 
билган ҳолда улар бўйича шамол тезлигини м/с ларда аниқлаш мумкин. Агар 
с
/
б
V
бутун сонга тенг бўлмаса, ўнли интерполяция қўлланилади.