Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

V БОБ. ШАМОЛНИНГ ТЕЗЛИГИ ВА ЙЎНАЛИШИНИ ЎЛЧАШ 
АСБОБЛАРИ ВА УСУЛЛАРИ 
Ҳавонинг ер сиртига нисбатан горизонтал ҳаракати шамол деб аталади. 
Одатда шамолнинг йўналиши – горизонтнинг шамол келаѐтган томони ва 
унинг м/с лардаги тезлиги аниқланади. Метеорологик станциялардаги 
кузатишларда шунингдек йўналиш (доимий ѐки ўзгарувчан) ва тезлик (бир 
текис ва кучаювчан) бўйича шамолнинг ўзгарувчанлик даражасига сифат 
характеристикалари берилади. 
Тадқиқот вазифаларига боғлиқ равишда шамолни кузатишнинг турли 
асбоблари ва усуллари қўлланилади. Дала шароитларида ҳавонинг ер 
яқинидаги қатламида шамол тезлигини аниқлаш учун косали, контактли ва 
индукцион анемометрлардан фойдаланилади. Косали ва контактли 
анемометрлар одатда атмосферанинг қуйи қатламидаги иссиқлик ва 
намликнинг турбулент оқимларини ҳисоблаш учун зарур бўлган градиент 
ўлчашларида қўлланилади. Уларнинг ѐрдамида вақтнинг керакли оралиғи 
(бир неча минутдан 1-3 соатгача) учун шамолнинг ўртача тезлигини аниқлаш 
мумкин. Индукцион анемометрлар шамолнинг оний (2-3 с) тезлигини 
аниқлашда қўлланилади. Бундай кузатишлар, масалан, балансўлчагич 
кўрсаткичларига шамол тузатмаларини киритиш учун зарур. 
Шамол характеристикаларини аниқлаш учун ҳозирги вақтда 
метеорологик станцияларда анеморумбометрлар қўлланилади. Шамолни 
кузатиш қуйидагиларни ўз ичига олади: а) вақтнинг 2 ѐки 10 дақиқа 
оралиқларида 
(ўлчашларда 
фойдаланилаѐтган 
асбобнинг 
техник 
имкониятларига боғлиқ ҳолда) шамолнинг ўртача тезлигини ўлчаш; б) 
вақтнинг шу оралиғидаги оний шамол тезлигининг максимал қийматини 
аниқлаш (кучаювчи шамол тезлиги); в) 2 дақиқа ичидаги шамолнинг ўртача 
йўналишини аниқлаш. Шамол тезлиги ва йўналишини узлуксиз қайд қилиб 
бориш учун анеморумбографлардан фойдаланилади. Уларнинг ѐрдамида 
шамол тезлигининг 1 соат ичидаги ўртача қиймати, оний тезликнинг 1 соат 
ичидаги максимал қиймати ва 1 соат ичидаги ўртача тезликка мос келувчи 
шамол йўналиши аниқланади. 
Шамол тезлиги датчикларининг конструкциясига боғлиқ равишда 
анемометрларнинг қуйидаги турлари ажратилади: 
- ҳаво оқимининг босимини қайд этувчи пластинка ѐки бошқа шакладаги 
жисм (флюгер, шамолўлчагич); 
- шамол таъсирида вертикал ўқ атрофида айланувчи бир нечта коса ѐки 
парраклардан ташкил топган тизим (ротоанемометрлар, қанотли 
анемометрлар) 
- ҳарорати атрофдаги ҳаво ҳароратидан фарқ қилувчи жисмлар 
(иссиқлик анемометрлари). 
Бу анемометрларнинг ҳар бирини кўриб чиқамиз. 

---

69