Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус профессионал таълимнинг

Ўқув режага мувофиқ ўзаро боғлиқ бўлган фан номи
Анатомия Физиология Патология Фармакалогия ва рецептура асослари Умумий гигиена ва экология Валеология Нутрициология Ҳамширалик иши Тиббий биология ва умумий генетика Терапияда ҳамширалик иши Офтальмология Оториноларингология Тиббий психология
Ўқитишни ташкилий шакли	Н – назарий А – амалий
Дастурга қўйилган талаб	Мажбурий
Ўқитиш тили	Гуруҳга тайинланган дарс тили асосида
Баҳолаш тартиби	Жорий баҳолаш тартибига асосланиб
Ўқувчиларнинг билим ва кўникмаларини баҳолаш	Ёзма, оғзаки, савол – жавоб, мунозара, тест, вазиятли масалалар ечиш, амалий топшириқни бажариш, кўникма ва муолажалар бажарилиш алгоритмини намойиш этиш

2.Ўқув дастурининг мазмуни

№	Мавзулар номи	Мавзунинг қисқача мазмуни	Жами	Уқитишнинг ташкилий	Мустақил таълим
	Геронтология ва гериатрия ҳақида тушунча. Геронтофармакологиянинг асосий принциплари.	Геронтология ва гериатрия ҳақида тушунча. Инсон ҳаёти ва қариликнинг аҳамияти. Инсон ҳаётида қарилик жараёнининг кечиши. Қариш жараёнига таъсир этувчи омиллар. Қарияларда ҳамширалик ишининг ўзига ҳослиги. Қарияларда ҳамширалик ишида талаб этиладиган этика ва деонтология. Кексалик даврининг ўзига хос жисмоний, руҳий ва ижтимоий хусусиятлари. Қарияларнинг патологиясининг хусусиятлари. Геронтофармакологиянинг ёш билан боғлиқ ҳусусиятлари. Дори воситаларининг қари ва кекса ёшдаги беморларга ножўя таъсири, дори моддаларини тарқатишда ҳамшираларнинг роли. Геронтология ва гериатрия ҳақида тушунча, қариялар муаммоси. Геронтологик беморларни даволашнинг ўзига ҳослиги. Геронтологик беморларини муомоларни ва эҳтиёжни топиш. Ҳамширанинг жараёнинг ташкилаштириш. Ҳамширанинг ташҳис, режа, режани амалга ошириш, баҳолаш. Дорилар билан даволанаётган қари беморларда ҳамширалик парвариши. Дориларнинг самараси ва ножўя таъсирини назорат қилиш. Кекса ва қарияларга буюрилган дори моддаларни вақтида қабул қилишини ўргатиш ва назорат қилиш.	8	Н А	2
	Қариялар саломатлигининг хусусиятлари.	Қариялар саломатлигининг хусусиятлари ва уни қўллаб-қувватлашда ҳамда тиклашда ҳамширалик иши. Соғлиқни сақлаш учун кундалик ҳаётида қулай шарт-шароитларни яратиш. Тиббий, психологик, ижтимоий ва меҳнат реабилитацияси. Қариялар саломатлигини назорат қилишнинг аҳамияти. Тиббий кўриклардан мунтазам ўтиб туриш. Соғлом қариш ҳақида тушунча. Соғлом қаришнинг асосий негизлари (тўғри овқатланиш, ҳаракат ва дам олишни тўғри тақсимлаш, хордиқ). Қарияларга соғлом турмуш тарзини тарғибот қилиш. Қарияларни ўзини-ўзи парвариш қилишини йўлга қўйиш ва ўқитиш. Ёлғиз қариялар парвариши. Қарияларда ҳаётий кўрсаткичларни аниқлаш. Қарияларнинг кундалик ҳаётидаги (ҳаракатларидаги) қийинчиликларни ўзида ҳис қилиш, аниқлаш ва уларга ҳамширалик ёрдамини кўрсатиш. Қарияларнинг таянч-ҳаракат тизими ва кўз, қулоқ аъзоларида ёши билан боғлиқ ўзгаришларни, юриш ҳусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, уларнинг кундалик ҳаётидаги қийинчиликларни аниқлаш ва ёрдам кўрсата олиш. Қарияларга енгил жисмоний машқларни бажаришни ўргатиш. Кекса ва қари ёшдаги беморлар реабилитацияси.	6	Н А	4
	Текширувдан ўтаётган кекса ва қарияларда ҳамширалик иши.	Текширувдан ўтаётган кекса ва қарияларда ҳамширалик ишининг хусусиятлари. Қарияларга текширувнинг моҳияти ва текширув муолажалари ҳақида тушунтириш ишлари олиб бориш. Беморнинг текширув билан боғлиқ безовталигини камайтириш. Текширув вақтида ва текширувдан кейин қарияларни кузатув ва ёрдам кўрсатиш. Қари беморларни текширувдан ўтказаётганда уни тушуниш даражасаси ва руҳий ҳолатини аниқлаш, ҳафвсиз ва ишонарли текширув ўтказилишини таъминлаш. Эндоскокопик текширувда ёрдам бериш кўникмалари. Асоратларни олдини олиш.	6	Н А	2
	Жарроҳлик йўли билан даволанаётган кекса беморларда ҳамширалик иши.	Жарроҳлик йўли билан даволанаётган кекса беморларда ҳамширалик парвариши. Жарроҳлик амалиётидан (операция) олдинги парвариш. Қари беморлар қарорини қўллаб қувватлаш. Беморларни операциядан олдин жисмоний ва руҳий тайёргарлаш. Жарроҳлик амалиётидан кейинги парвариш: кузатиш ва оғриқларни камайтириш, асоратлар ва уларда парвариш қилиш. Ўриндан тезроқ туришга қаратилган парвариш. Жарроҳлик амалиётидан кейинги машқлар (нафас олиш, балғам кўчириш усуллари). Ўрин-жой тайёрлаш. Жарроҳлик амалиётидан сўнг ўпкага қаратилган физиотерапевтик муолажалари. Ўриндан эрта туриш (тана вазиятини ўзгартириш, ўриндан туриб ўтириш, юриш). Жарроҳлик амалиётидан сўнг гигиеник муолажалар. Колостома ва катетерли беморларни парвариш қилиш. Жарроҳлик йўли билан даволанаётган кекса беморларда ҳамширалик жараёнини олиб бориш.	6	Н А	2
	Қарияларда нафас олиш тизими аъзолари касалликлари кечишининг ўзига хос хусусиятлари.	Нафас олиш тизимининг анатомо – физиологик ҳусусиятлари, кекса ва қарияларда касалликлар кечишини ўзига ҳослиги. Маълумот тўплаш қоидалари ва бемор ҳолатини баҳолаш. Қариликда нафас олиш тизимининг анатомо – физиологик ҳусусиятлари Нафас олиш тизимини касалликларининг диагностикаси, беморларни даволаш ва парваришни узига хослиги. Иситма. Қарияларда иситма кўтарилишини ўзига хослиги. Этиологияси. Диагностик аҳамияти. Иситмаловчи беморни парваришлаш. Иситмани ўлчаш тартиби. Ҳамширанинг жараёнини ташкиллаштириш. Уткир зотилжам. Этиологияси. Патогенези. Таснифи. Клиникаси. Ташхис. Давоси. Зотилжамни қарияларда намоён булиши. Пневмония белгиларини кузатиш (иштаҳа йўқолиши, ҳорғинлик). Аспирация ва асфиксиянинг олдини олиш. Овқат тури ва уни қабул қилиш усули бўйича тавсиялар бериш. Нафас олиш ва балғамни кўчириш бўйича тавсиялар бериш. Режа бўйича огиз бўшлигғи гигиенасини амалга ошириш. Ҳамширанинг жараёнинг ташкилаштириш. Бронхиал астма. Этиологияси. Патогенези. Клиникаси. Ташхис. Даволаш. Ўпка эмфиземаси. Нафас етишмовчилиги. Этиологияси. Патогенези. Клиникаси. Ташхис. Даволаш усуллари. Нафас етишмовчилиги бор қарияларни парвариш қилиш. Ҳамширанинг жараёнинг ташкилаштириш. Ҳамширанинг ташхис, режа, режани амалга ошириш, баҳолаш.	10	Н А	4
	Қарияларда юрак – қон тизими касалликлари кечишининг ўзига хос хусусиятлари.	Қон томир тизимини анатома – физиологик ҳусусиятлари, кекса ва қарияларда касалликларнинг кечишини ўзига хос томонлари. Маълумот тўплаш қоидалари ва бемор ҳолатини баҳолаш тушунча бериш. Юрак ишемик касалликлари, қарияларда юрак-қон томир касалликлари кечишида ҳамширалик жараёни. Қарияларда юрак-кон томир тизимининг патофизиологияси. Текшириш усуллари. Текшириш натижаларининг қарияларга хос тахлили. Ҳамширанинг жараёнинг ташкилаштириш. Ҳамширанинг ташхис, режа, режани амалга ошириш, баҳолаш. Қарияларда атеросклероз. Эпидемиологияси. Этиологияси. Патогенези. Таснифи. Клиникаси. Даволаш. Профилактикаси. Ҳамширанинг жараёнинг ташкилаштириш. Ҳамширанинг ташхис, режа, режани амалга ошириш, баҳолаш. Артериал гипертензия. Склеротик симптоматик гипертония гериатрик беморларда. Этиологияси. Патогенези. Таснифи. Клиникаси. Даволаш ва олдини олиш чоралари. Касаллик ҳақида тушунча. Ҳамширанинг жараёнинг ташкилаштириш. Ҳамширанинг ташхис, режа, режани амалга ошириш, баҳолаш. Юрак ишемик касаллиги. Стенокардия. Этиологияси. Патогенези. Таснифи. Клиникаси. Ташхис. Даволаш. Олдини олиш. Ҳамширанинг жараёнинг ташкилаштириш. Ҳамширанинг ташхис, режа, режани амалга ошириш, баҳолаш. Миокард инфаркти. Этиологияси. Патогенези. Таснифи. Клиникаси. Даволаш чоралари. Қарияларда миокард инфарктини кечиши хусусиятлари. Беморларни парвариш қилиш. Ҳамширанинг жараёнинг ташкилаштириш. Ҳамширанинг ташхис, режа, режани амалга ошириш, баҳолаш. Ўткир ва сурункали қон айланиш етишмовчилиги. Этиологияси. Патогенези. Клиникаси. Таснифи. Даволаш. Беморларни парвариш қилиш. Ҳамширанинг жараёнинг ташкилаштириш. Ҳамширанинг ташхис, режа, режани амалга ошириш, баҳолаш.	10	Н А	4
	Қарияларда хазм аъзолари касалликлари кечишининг ўзига хос хусусиятлари.	Кекса ва қарияларда ҳазм аъзолари анатома – физиологик хусусиятлари. Хазм аъзолари касалликларини этиологияси, клиникаси, давоси, олдини олиш ва реабилитациясининг хусусиятлари ва уларда ҳамширалик парвариши. Маълумот тўплаш қоидалари ва бемор ҳолатини баҳолаш. Қарияларда овкат хазм қилиш тизимининг анатомо-физиологик хусусиятлари. Қарияларни миллий таомлар асосида пархез овкатлантириш. Доривор усимликлар билан қарияларни даволаш. Ҳамширанинг жараёнинг ташкилаштириш. Ҳамширанинг ташхис, режа, режани амалга ошириш, баҳолаш. Сурункали гастритлар. Меъда ва ун икки бар мок ичакнинг яра касаллиги. Этиологияси. Патогенези. Клиникаси. Даволаш. Профилактикаси. Сурункали колит. Этиологияси. Патогенези. Клиникаси. Даволаш. Профилактикаси. Беморларни парвариш қилиш. Қарияларда гепатобилиар тизимининг анатомо-физиологик хусусиятлари. Сурункали гепатит. Этиологияси. Патогенези. Клиникаси. Даволаш. Беморларни парвариш қилиш. Ҳамширанинг жараёнинг ташкилаштириш. Ҳамширанинг ташхис, режа, режани амалга ошириш, баҳолаш.	6	Н А	4
	Қарияларда сийдик ажратиш тизими касалликлари кечишининг ўзига хос хусусиятлари.	Кекса ва қарияларда сийдик ажратиш тизимининг анатома – физиологик хусусиятлари. Кекса ва қарияларда кузатиладиган сийдик ажратиш тизими касалликлари этиологияси, клиникаси, давоси, олдини олиш ва реабилитациясининг хусусиятлари ва уларда ҳамширалик парвариши. Кекса ва қари ёшдаги беморларда сурункали пиелонефрит, буйрак тош касалликларини, СБЕ узига хос кечиши. Маълумот тўплаш қоидалари ва бемор ҳолатини баҳолаш. Кекса ва қари ёшдаги беморларда сурункали пиелонефрит буйрак тош, СБЕ касалликларини узига хос кечиши. Гериатрик беморларни парваришлашда ҳамширалик жараёни.	6	Н А	2
	Қарияларда эндокрин тизими касалликлари (қандли диабет) ни кечишининг ўзига хос хусусиятлари.	Кекса ва қарияларни эндокрин тизими тизимининг анатома – физиологик хусусиятлари. Кекса беморларда қандли диабет касаллигининг касалликлари этиологияси, клиникаси, давоси, олдини олиш ва реабилитациясининг хусусиятлари ва уларда ҳамширалик парвариши. Парҳез тутиш, даво физкультураси, дори-дармонлар (хусусан, инсулин) билан даволашнинг узлуксизлиги. Қондаги қанд миқдорини мустақил аниқлаш, мустақил инсулин юбориш кўникмаларини ўзлаштириш. Қонда қанд миқдори кўпайиб ва камайиб кетганда кўриладиган чоралар. Бутун тана гигиенаси (оёқларни парвариш қилиш, остини ювиш).	6	Н А	4
	Қарияларда таянч-ҳаракат тизими касалликлари кечишининг ўзига хос хусусиятлари.	Кекса ва қариялар таянч-ҳаракат тизими анатома – физиологик хусусиятлари. Сон суяги бўйни синишининг клиник кечиши ва уни даволаш. Сон суяги бўйни синишининг клиник кечиши (анатомо-физиологик ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда) Сон суяги бўйни синишининг белгилари ва ташхисоти, даволаш, ҳамширалик парвариши. Шикастланишда (пай чўзилиши) соҳани маҳкамлаш ва иммобилизация қилиш, оғриқни камайтириш, асоратларнинг олдини олиш ва ҳаракат чекланганда ётоқ яраларнинг олдини олиш. Ўринда реабилитацияни амалга ошириш. Беморни кундалик ҳаётини фаоллаштиришда ва ҳаракатланишида ёрдам бериш. Қарияларни ўзини–ўзи мустақил парвариш қилишни ўргатиш. Ҳамширалик жараёнини олиб бориш.	6	Н А	4
	Кекса ва қариялар кўз, қулоқ аъзолари касалликлари кечишининг ўзига хос хусусиятлари.	Кекса ва қариялар кўз, қулоқ аъзоларида ёши билан боғлиқ ўзгаришлар ва касалликлари этиологияси, клиникаси, давоси, олдини олиш ва реабилитациясининг хусусиятлари ва ҳамширалик парвариши. Қулок нерви склерозининг клиник кечиши, белгилари ва ташхисоти, даволаш ва ҳамширалик парвариши хусусиятлари. Эшитиш қобилияти бузилган қари беморларда ҳамширалик парвариши. Яшаш учун тинч ва хавфсиз муҳит яратиш. Мулоқот усуллари. Эшитиш аппаратини қўллаш ва уларни ишлатиш бўйича кўрсатмалар бериш. Кекса беморларда катарактанинг клиник кечиши, белгилари ва ташхисоти, даволаш ва ҳамширалик парвариши хусусиятлари. Кўриш қобилияти бузилган кекса беморларда ҳамширалик парвариши. Яшаш учун хавфсиз шароит (муҳит) яратиш. Ҳаётий фаолият кенгайганда, ориентир (мўлжал олиш) ва хавфнинг олдини олиш. Юрганда ёрдам бериш. Кузойнакларни қўллаш бўйича кўрсатмалар бериш.	6	Н А	4
	Кекса ва қарияларда кузатиладиган бош мия ва асаб тизими касалликларида ҳамширалик парвариши	Кекса беморларда кузатиладиган бош мия ва асаб тизими (анатомо-физиологик ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда) касалликларида ҳамширалик парвариши. Қари беморларда бош мияга қон қуйилишининг клиник кечиши, белгилари, ташхисоти ва уни даволаш. Мияга қон қуйилиши (инсульт)да ҳамширалик парвариши. Ўрин кўрпа оқлиқлари ва кийимларни алмаштириш. Турли фаоллик ҳолатидаги қарияларда гигиеник муолажаларни бажариш. Овқат қабул қилиш ва ютиниши бузилганда ёрдам бериш, овқатлантириш. Оғиз бўшлиғини парвариш қилиш. Ётоқ яраларнинг олдини олишни ва парвариш қилиш. Ўриндан эрта туришга кўмаклашиш. Нутқи бузилган кекса беморларга ёрдам бериш. Мияга қон қуйилиши асоратларида беморларга ҳаракатланишида, овқатланишида, кийим алмаштиришида, физиологик чиқарувларни амалга оширишида ва б. кўмаклашиш. Қарияларни ўзини–ўзи мустақил парвариш қилишни ўргатиш. Ҳамширалик жараёнини олиб бориш.	6	Н А	4
	Уйда парваришга муҳтож кексаларда ҳамширалик парвариши.	Уйда парваришга муҳтожлик сабаблари. Ўринга михланиб қолишни асоратлари ва уларни олдини олиш. Уйда қарияларни парваришининг аҳамияти. Кексалар ва оила аъзоларидани ҳамширалик парваришининг хусусиятлари. Ногирон ва ўзгалар парваришига мухтож қариялар парваришлаш ва оила аъзоларини ўқитиш. Уйда парваришга муҳтож кексаларда ҳаракатланиши ва овқатланишига ёрдам бериш. Оғиз бўшлиғини парвариш қилиш. Тана вазияти ўзгартирилганда ва ҳаракатланишда ёрдам кўрсатиш кўникмалари. Қарам бўлиб қолган кекса беморларда организм тозалигини сақлаш ва физиологик чиқарувлар вақтида ёрдам кўрсатиш (тагликларни ўзгартириш, остини ювиш). Ички кийимларни алмаштириш. Тана тозалигини таъминлашда ёрдам кўрсатиш, ванна қабул қилиш, нам артинишда ёрдам кўрсатиш. Қарам бўлиб қолган кекса беморларни парвариш қилувчи шахсларга кўрсатмалар бериш ва ўқитиш.	6	Н А	4
	Ҳаётдан кўз юмаётган қарияларни парваришлаш	Ҳаётдан кўз юмаётган қариялар ва уларнинг оила аъзоларини ҳамширалик парваришининг хусусиятлари. Ҳаётдан кўз юмаётган қарияларни азобларини енгиллаштириш. Ҳаётдан кўз юмаётган қариялар учун қулай шароитни яратиш. Қария ва унинг оиласининг қарорини хурмат қилиш. Қария ва унинг оиласига керакли парваришни таъминлаш. Яқинлашиб келаётган ўлим белгилари ва ўлимни тасдиқлаш. Мурдани диний урф одатларга кўра саромжонлаш.	2	Н	1