Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги о'рта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

Биологик ривожланиши. Қўзғатувчи асосий, оралиқ ва қўшимча хўжайинлар иштирокида ривожланади. Жинсий вояга етган немато- далар китларнинг ичагида паразитлик қилиб, юмалоқ ёки бироз овалсимон шаклдаги, ҳажми 0,072—0,118 мм келадиган тухум қўяди. Тухумлар тезак билан сувга тушади. Тухумда личинкалар ҳосил бўлиб, улар ҳам ташқи муҳитга, сувга чиқади. Тухумда личинкаларнинг ҳосил бўлиши ва ташқи муҳитга чиқиши сувнинг ҳароратига боғлиқ. Баҳор-ёз ойларида, сувнинг ҳарорати +23+25 °C бўлганида личинкалар 3—5 кунда ривожланади. Сувнинг ҳарорати пасайганда эса бу кўрсаткич чўзилиб 17—25 кунни ташкил қи- лади. Оралиқ хўжайинлари вазифасини умуртқасиз ҳайвонлар (қуртлар) бажаради. Улар сув ҳавзаларининг тубида яшаб тухумда ривож- ланаётган личинкаларни тухум билан бирга ёки личинкаларни истеъмол қилишади. Личинкалар умуртқасиз ҳайвонларнинг тана бўшлиғига кириб, бироз вақт ўтгач инвазион босқичга етади. Қўшимча хўжайинлари — зоғорабалиқ ва бошқа турдаги ба- лиқлар инвазияланган умуртқасиз ҳайвонларни алиментар равишда истеъмол қилганларида касалликка чалинади. Балиқ ичакларига туш- ган личинкалар ичакнинг деворига кириб, сўнгра қон томирга, ундан эса чарви, жигар, қорин девори қатламларига ва жинсий орган безларига миграция қилади. Личинкалар китларнинг турли ички ор- ганларида миграция қилади, қолиб кетганлари эса ичакнинг ўзида жинсий вояга етади. Китлар инвазияланган зоғорабалиқ туридаги балиқларни истеъмол қилганларида, уларнинг ичакларида 20—25 кунда личинкалар жинсий вояга етади.
Эпизоотологик маълумотлар. Касаллик Ўзбекистон, Россиянинг Бурятия ва бошқа вилоятларидаги чучук сув ҳавзаларида тар- қалган. Касаллик кўпроқ бир ёшгача бўлган балиқларда ёз фаслининг ўрталарида учрайди. Чунки бу даврга келиб балиқлар зообентослар билан озиқланишга ўтади. Инвазиянинг экстенсивлиги ва интенсивлиги июн ойидан сентябр ойигача кўтарилиб, 80—100% гача етади, интенсивлиги эса ҳар бир балиққа юздан ортиқ нусхани ташкил қилади. Балиқлар ёшининг ошиши билан инвазиянинг ин- тенсивлиги ҳам ошиб боради. Паразитларнинг ривожланиши баҳор-ёзги мавсумда 4—5 ойда якунланади. Ёз ойининг охирида қўйилган тухумлардан келгуси йили баҳорда паразитлар вояга етади. Ра- фидаскарис личинкалари билан зарарланишга кўпроқ чўртанбалиқ, сазан, товонбалиқ, кўкбўйин, қизилкўз, тарашабалиқ, қизилқанот оқ кўзли туридаги балиқлар мойил.