Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

касбий маҳорат ва омилкорликни таъминловчи хусусиятлар. 
Ўқитувчи томонидан таълим жараёнини бошқариш қуйидаги 
босқичлардан иборат бўлиши мумкин ва ўқитувчи ўзининг ижодкорлиги, 
педагогик маҳорати нуқтаи назаридан ушбу жараённи ташкиллаштиради:
1) Режалаштириш. 
2) Ташкил этиш. 
3) Ўқув ҳаракатлари. 
4) Натижаларни баҳолаш ва таҳлил қилиш. 
Ўқитувчи фаолиятида режалаштириш босқичи календар-тематик ёки 
дарсларнинг режаларини тузиш билан якунланади. Режалар, режа-
конспектлар ёки конспектларни тузиш учун узоқ, жиддий ижодий фаолият 
лозим бўлади. Ўқитувчи мустақил равишда ўқувчиларнинг тайёргарликлари 
даражасини, уларнинг ўқув имкониятларини, моддий база ҳолатини, шахсий 
(касбий) имкониятларини ўрганиб чиқиши, ўқув материали мазмунини 
танлаб олиши, дарс олиб бориш шакли ва методини ишлаб чиқиши керак. 
Таълим олувчиларга дарс ўтиш фаолиятини ташкил этиш учун 
ўқитувчи таълим олувчилар олдига ўрганилган мавзу асосида ўқув 
масалаларини қўйиши ва уни бажариши учун имкониятлар яратиши лозим. 
Бунда таълим олувчиларнинг фаолияти билим олишдан иборат бўлади. 
Билим олиш фаолиятининг ўзига хос хусусияти фаолият қонуниятларига 
эгалигидир. Билим олиш борлиқни идрок этиш, ўрганиш, машқ қилиш ва 
муайян тажрибалар асосида хулқ-атвор ҳамда кўникма ва малакаларнинг 
мустаҳкамланиб бориши, мавжуд билимларнинг такомиллашиб, бойиб 
бориши жараёнидир. Билим олишнинг ушбу компоненти таълимий 
характерга эга бўлган фаолият натижасида рағбатни ҳис этиш, эҳтиёжнинг 
юзага келишидир. 
Билим олишнинг яна бир компоненти ўқув ҳаракатлари саналаб, улар 
белгиланган мақсадга биноан амалга оширилади. Ўқув ҳаракатлари ўқув 

---

135 
жараёнини ташкил этишнинг барча босқичларида намоён бўлади. Ҳаракатлар 
ташқи (кузатиладиган) ва ички (кузатилмайдиган) кўринишда бўлади. 
Ташқи ўқув ҳаракатларига предметли ҳаракатлар (ёзиш, расм чизиш, 
тажрибалар ўтказиш); перцептив ҳаракатлар (тинглаш, фикрлаш, кузатиш, 
сезиш) ҳамда нутқдан фойдаланиш киради.
Ички, яъни мнемоник (юнончадан «mnemonikon» –– эслаб қолиш 
маданияти) ҳаракатларга материални эслаб қолиш, уни тартибга солиш ва 
ташкил этиш, шунингдек, тасаввур ва фикрлаш ҳаракатлари киради.