Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълимнинг

Бошқарувда классик ёки маъмурий мактаб (1920-1950). 
Илмий бошкарув тўғрисида ёзган муаллифлар уз тадқиқотларини 
асосан ишлаб чиқариш бошқарувига бағишлаганлар. Улар 
бошқарувдан паст даражада самарадорликни ошириш устида 
ишлашган. Маъмурий мактабнинг вужудга келиши билан 
мутахассислар ташкилот бошқарувини умуман мукаммаллаштириш 
учун мунтазам равишда ёндашувлар ишлаб чиқа бошлаганлар. 
Тейлор ва Гилбрет ўз фаолиятларини оддий ишчидан 
бошлашган, ва бу шубхасиз, уларнинг ташкилот билан бошқарув 
тўғрисидаги тасаввурларига таъсир этган эди. Улардан фарқли 
равишда, кўпрок классик мактаби каби таниш бўлган маъмурий 
бошқарув мактабининг муаллифлари катта бизнесда бошқарувнинг 
олий бўғини рахбарлари сифатида бевосита иш тажрибасига эга 
эдилар. Исми шу мактабнинг вужудга келиши билан боглиқ бўлган ва 
баъзан менежментнинг отаси деб аташадиган Анри Файоль кўмир 
қазиб олувчи катта француз компаниясига раҳбарлик қилган.
Урвик Англияда бошқарув масалалари бўйича маслаҳатчи 
бўлган. А.К. Рейли билан биргаликда илмий ишларни ёзган Джеймс 
Д. Муни Алфред П. Слоун бошчилигида «Дженерал Моторс» 
компаниясида ишлаган. Илмий бошқарув назариясини яратувчилар 
каби классик мактабнинг тарафдорлари ҳам бошқарувнинг ижтимоий 
жиҳатлари тўғрисида унчалик ташвишланмаганлар. Ундан ташқари, 
уларнинг ишлари илмий услубиётга асосланмаган ҳолда маълум 
даражада шахсий кузатишлардан келиб чиқади. «Классиклар» 
ташкилотларга порлок келажак нуқтаи назаридан қарашга ҳаракат 
қилардилар, ва шунингдек, улар ташкилотларнинг умумий 
тавсифларини ва қонунийликларини аниклашга уринар эдилар. 
Классик мактабнинг мақсади бошқарувнинг 
универсал тамойилларин,

---

35 
шу билан бирга у бу тамойиларга амал қилиш ташкилотни шубхасиз 
муваффақиятга олиб келади деган ғояга асосланган эди. 
Бу тамойиллар иккита асосий жавхаларга тўхталиб утади. 
Уларнинг бири ташкилот бошқарувининг оқилона тизимини ишлаб 
чиқиш эди. Бизнеснинг асосий тамойилларини аниқлаб, назариячи-
«классиклар» ташкилотни бўлинмалар ва ишчи гурухларга 
бўлишнинг энг яхши усулини топишларига ишонч ҳосил қилганлар. 
Ананавий бу функциялар бўлиб, молия, ишлаб чиқариш ва маркетинг 
ҳисобланар эди. Бу билан бошқарувнинг асосий функцияларини 
аниклаш ҳам чамбарчас боглиқдир. Файольнинг бошқарув 
назариясига асосий қўшган ҳиссаси - у бошқарувни универсал 
процесс каби кўриб чиқди, бу процесс ривожлантириш ва ташкил 
қилиш каби бир нечта бир-бири билан боғланган функциялардан 
иборат эди.
Классик тамойилларининг иккинчи категорияси ташкилот 
тузилмасининг тузилишига ва ишчиларни бошқаришга тегишли 
бўлган. Бунга мисол бўлиб яккабошчилик тамойили хизмат қилиши 
мумкин, шунга мувофиқ инсон фақатгина битта бошлиқ томонидан 
буйруқ олиши ва фақатгина унга буйсиниши керак. Мисолда Анри 
Файольнинг бошқарув бўйича 14 та тамойилларининг қисқача баёни 
келтирилган, улардан куплари Файоль уларни биринчи бор 
таърифлаб берган пайтдан бери содир бўлган узгаришларга қарамай 
хозиргача фойдалидир.