Литература
1. Мусурманова О., Шарипова Д. Толковый словарь терминов дошкольного и
начального образования. – Т., 2012.
2. Анимица Е. Г. Современные проблемы науки и образования. – М.,2018.
BO‘LG‘USI MAKTABGAChA TA’LIM TARBIYaChILARINI
TAYYoRLAShDA ZAMONAVIY TA’LIM METODLARIDAN
FOYDALANISH
Mardonova Farangiz Ikrom qizi -
Termiz davlat universitetining magistri
Mustaqil O‘zbekistonimizda uzluksiz ta’lim tizimni isloh qilishni yangi Davlat
ta’lim standartlari asosida ta’lim va tarbiya jarayonini tashkil etishga qaratilgan hozirgi
kunda o‘qituvchi faoliyatiga, uning pedagogik mahoratiga alohida e’tibor berilmoqda.
Ta’lim jarayonida faoliyat ko‘rsatayotgan o‘qituvchilarning pedagogik fikrlashida
o‘rin ola boshlagan pedagogik texnologiyani dars jarayonida qo‘llashga oid tavsiyalar
tarbiyachilar uchun juda zarur.
Hozirgi ta’lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo‘nalishlardan
biri interfaol ta’lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat[1]. Barcha fan
340
o‘qituvchilari shu jumladan boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ham dars mashg‘ulotlari
jarayonida interfaol metodlardan borgan sari keng ko‘lamda foydalanmoqdalar.
Interfaol metodlarni qo‘llash natijasida o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish,
xulosalar chiqarish, o‘z fikrini bayon qilish, uni asoslangan holda himoya qila bilish,
sog‘lom muloqot ko‘nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi[2]. Darhaqiqat,
o‘quvchilar o'rtasida muayyan shaxslararo munosabatlar muqarrar ravishda yuzaga
keladi va ularning ta'lim faoliyati muvaffaqiyatli bo'lishiga bog'liq. O‘quvchilarning
o'quv materiallari asosida o'zaro hamkorligini mohirona tashkil etish umuman ta'lim
faoliyati samaradorligini oshirishda kuchli omil bo'ladi.
Tarbiyalashning interfaol shakllarini qo'llashning maqsadga muvofiqligi butun
darsning vazifalari va uning bosqichlari bilan alohida belgilanadi. Interfaol ta'limning
ko'plab usullari mavjud. Darslarda interfaol ta'lim usullarini qo'llash orqali biz birinchi
navbatda o'quv materiallarini o'zlashtirish jarayonida tashqi muloqot orqali shaxslararo
o'zaro munosabatlarni o'rnatish bilan bog'liq yangi imkoniyatlar yaratmoqdamiz.
Interfaol degani, o‘qituvchi va talabalalar orasida o‘zaro hamkorlik tufayli dars
samaradorligini oshadi, yangi darsni o‘quvchi mustaqil harakat, mulohaza, bahs-
munozara orqali o‘rganadi, qo‘yilgan maqsadga mustaqil o‘zi darsda o‘quvchi faol
ishtirok etgan holda kichik guruhlarda javob topishga harakat qiladi, ya’ni ham
fikrlaydi, ham baholaydi, ham yozadi, ham gapiradi, ham tinglaydi, eng keragi o‘zi
faol ishtirok etadi. Interfaol usullarining negizidagi topshiriq mazmunini anglab yetgan
o‘quvchilar ta’lim jarayoniga o‘zlari bilmagan holda qiziqish bilan kirishib
ketadilar[3].
Har bir narsani o'rgatish mumkin emas, bolalarning boshlariga turli fanlarning
eng muhim yutuqlarini qo'yish — o'qituvchilarning kuchi emas. talabalarga "baliq
emas, balki baliq ovlagichi" berish, ularga bu bilimlarni olishni o'rgatish, ularning
intellektual, kommunikativ, ijodiy qobiliyatlarini o'rgatish, ilmiy dunyoqarashni
shakllantirish muhimroqdir.
Zamonaviy maktab darsida o'quv jarayonining barcha asosiy elementlari o'zaro
ta'sir qiladi: uning maqsadlari, mazmuni, vositalari, usullari va ta'lim tashkil etish
shakllari. Darsning ijodiy yondashuvi uning me'yoriy tamoyillarini yaxshi bilishni o'z
341
ichiga oladi. Ishlab chiqarish yoki pedagogik bo'ladimi, har qanday texnologiya. Har
qanday tarkibiy qismlarning kombinatsiyasi (kombinatsiyasi, kombinatsiyasi) bilan
tavsiflanadi; mantiq, tarkibiy qismlarning ketma-ketligi; usullar, texnikalar, harakatlar.
Ta'lim usullari (yunon."biror narsaga yo'l")-o'qituvchi va o'quvchilarning ta'lim
– tarbiya vazifalarini hal etishga qaratilgan birgalikdagi faoliyati usullari o'quv
jarayonining asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. Agar siz turli usullarni qo'llamasangiz,
o'qitishning maqsad va vazifalarini amalga oshirish mumkin bo'lmaydi[4].
O'qitish usullari nafaqat usullarni, balki o'quv faoliyatini qanday tashkil etishni
ham o'z ichiga oladi. Va o'rganish uchun har qanday usul tanlanishi mumkin, hamma
narsa u erishmoqchi bo'lgan maqsadlarga bog'liq. Ba'zida ta'lim faoliyatida
muvaffaqiyatga erishish uchun ma'lum bir usul talab qilinadi, boshqalari esa samarasiz
bo'ladi.
Ta'lim usuliga bog'liq: darsning maqsadi; dars bosqichidan; ta'lim mazmunidan;
o'quv qo'llanmalari mavjudligidan; o'qituvchining shaxsiyatidan;
O'qitish usullari, texnikasi va vositalarining vazifalari: Ta'lim; Maqsadi;
Rivojlanish; Ta'lim; Tashkiliy
Bilim olish manbasiga ko'ra tasniflash. Og'zaki o'qitish usullari: uni tushuntirish,
assimilyatsiya qilish, umumlashtirish va qo'llash jarayonida yangi materialni
o'rganishga tayyorgarlik ko'rish uchun ishlatiladi.
- Talabalarning nazariy bilimlarini shakllantirish jarayonida keng foydalaniladi.
O'qituvchi va talabalar o'rtasida axborot almashinuvini ta'minlash.
- Faktlar va taqdimotlar tayyor shaklda beriladi. Muammoni hal qilish va
muammolarni hal qilish, ijodiy ishlarni bajarish uchun etarli imkoniyatlar yo'q.
Mantiqiy fikrlashni rivojlantirish, mustaqil faoliyatni bilish.
Hikoya-voqealar, jarayonlar, tabiatdagi hodisalar, jamiyat, shaxsning hayotida,
odamlar guruhida og'zaki tavsif. Etakchi funktsiya-ta'lim. Tegishli funktsiyalar:
rivojlanish, tarbiyalash, rag'batlantirish, nazorat va tuzatish. Pedagogik talablar:
Darsning didaktik maqsadlariga erishish kerak: Yangi materialni taqdim etish
uchun. Umumlashtirish maqsadida. Materialni mustahkamlash uchun. Materialni idrok
etishga tayyorgarlik ko'rish uchun. Faqat ishonchli va ilmiy jihatdan tasdiqlangan
342
dalillarni o'z ichiga oladi. Hissiy bo'lish. Ekspozitsiyalarning aniq mantig'iga ega
bo'ling. Oddiy va qulay tilni belgilang. Yorqin va ishonchli misollar turini, taklif
qilingan takliflarning to'g'riligini isbotlovchi faktlarni o'z ichiga oladi.
Strukturani hisobga olish kerak: Boshlanishi. Voqealar rivoji. Eng yuqori nuqta.
Oxirgi qism. Ravshanlikdan keng foydalanish.
Suhbat - o'qituvchi savollar berish orqali o'quvchilarni yangi materiallarni
tushunishga olib keladi va o'rganilganlarning assimilyatsiyasini tekshiradi. Etakchi
funktsiya – bu rag'batlantiruvchi. Pedagogik talablar:
Chunki suhbat savol-javob shaklidir, eng muhimi, qat'iy o'ylangan savollar
tizimi va talabalarning kutilgan javoblari. Suhbatda turli xil savollar qo'llanilishi kerak:
asosiy, ikkinchi darajali, qo'shimcha. Savollarga javob bo'lmasligi kerak.
Savollar talabalar darajasiga mos kelishi kerak-erishish qiyin bo'lishi kerak
emas. Kichik sinflar uchun savolni faqat bir marta takrorlash kerak-diqqat. Uzoq yoki
ikki tomonlama savollar bermang. "Taklif" savollari bo'lmasligi kerak. Agar hech kim
javob bera olmasa, unda savolni qismlarga ajratish va etakchi savol berish kerak.
O'quvchining darsdagi faoliyatini faollashtiradi. Xotira va nutqni rivojlantiradi.
Talabalarning bilimlarini nazorat qilishga yordam beradi. O'qituvchining o'quvchiga
shaxsiy ta'siri uchun qo'llanma bo'lishi mumkin.
Tushuntirish-o'quv materialining o'qituvchisi tomonidan o'quvchilarning
kuzatuvi bilan birlashtirilgan nozik va mantiqiy izchil taqdimot. Etakchi funktsiya – bu
rag'batlantiruvchi. Pedagogik talablar:
Materiallarni
assimilyatsiya
qilish
sifatini
tekshirish.
Ma'ruza-o'quv
materialining o'qituvchisi tomonidan, odatda, nazariy tabiatning muntazam ravishda
izchil monologik taqdimoti. Munozara-o'quv jarayonining intensivligi va
samaradorligini oshirish, o'quvchilarni haqiqatni kollektiv qidirishga faol jalb qilish
orqali o'qitish usuli.
Kitob bilan ishlash-bosma manbalar bilan bir qator mustaqil ish uslublarini o'z
ichiga olgan o'qitish usuli: Xulosa. Matn rejasini tuzish. Tezislar. Iqtibos. Izohlash.
Rasmiy mantiqiy modelni tuzish(diagramma-O'qilgan rasm). Mavzu, bo'lim bo'yicha
asosiy tushunchalarni tuzish. Turli mualliflarning g'oyalari matritsasini tuzish.
343
Amaliy ta'lim usullari. Maqsad: qobiliyat va ko'nikmalarni shakllantirish. Mashq
qilish-o'quv ishlarida ko'nikma va ko'nikmalarni rivojlantirish va takomillashtirish
maqsadida o'quvchilar tomonidan muayyan harakatlarning takroran bajarilishi.
Og'zaki: talabalarning nutq madaniyatini, xotirasini, e'tiborini, bilim qobiliyatini
rivojlantirishga yordam beradi.
Tushuntirish va tushuntirish usuli-insoniyatning umumlashtirilgan va
tizimlashtirilgan tajribasini yosh avlodlarga etkazishning eng iqtisodiy usullaridan
biridir. Ushbu usulning samaradorligi ko'p yillik amaliyot bilan sinovdan o'tkazilgan
va u barcha mamlakatlardagi ta'limning barcha bosqichlarida mustahkam o'rin
egallagan.
Do'stlaringiz bilan baham: |