Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

Т арбиячи томонидан ишлаш усулини кўрсатиб бериш. Мактабгача таълим муассасида таълим жараѐнида болалар ўрганиши керак бўлган тасвирлаш кўникма ва малакаларни ўлчамини аниқлаб беради. Кенг бўлмаган доирадаги малакаларни ўлчамини аниқлаб беради. Кенг бўлмаган доирадаги малакага эга бўлган бола турли хил предметларни тасвирлай олади. Масалан, уйни чизиш учун тўғри тўртбурчак шаклини чизишни билиш, яъни
чизиқларни тўғри бурчак остида бирлаштиришни билиш керак. Ана шу чизиш усуллари машина, поезд ва бошқа тўғри тўртбурчакли предметларни чизишда қўлланилади. Тарбиячи тасвирлаш воситаларини кўрсатиб бериши кўргазмали амалий усул бўлиб, бу усул болаларни керакли шаклни аниқ тажриба асосида онгли равишда чизишга ўргатади. Кўрсатма 2 хил турда бўлади:
имо-ишора билан кўрсатиш; чизиш усули билан кўрсатиш.
Ҳ ар иккала турда ҳам кўрсатма оғзаки тушунтириш йўли билан олиб борилади. Имо-ишора билан предметнинг қоғозда жойлашиши тушунтирилади. Қўлнинг ѐки қаламчанинг қоғоз бўйлаб ҳаракатни, ҳатто 3- 4 ѐшли болалар учун етарли бўлади. Имо-ишора орқали бола хотирасидаги қийин бўлмаган предметнинг асосий шаклини ѐки унинг алоҳида қисмларини эслайди. Болалар бирор предмет ѐки ҳодисани тарбиячининг қайси ҳаракат ишораси орқали идрок қилган бўлсалар, худди шу ҳаракатишорани тарбиячи машғулотда қайтарса, болалар кўрганлари билан чизмоқчи бўлганлари ўртасида алоқадорликни онгли равишда
сезадилар. Масалан: уй қурилишини болалар кузатаѐтганларида тарбиячи қурилаѐтган уйнинг корпус чизиқларини тепага қараб қурилаѐтганлигини ҳаракатлари билан кўрсатади, худди шу ҳаракатларни машғулот бошида қайтарар экан, болалар хотирасидаги кўрганларини қайта эсга туширади. Ишора билан бола хотирасидаги предмет шаклини эслашга, ҳамда чизиш мобайнида боланинг қўл ҳаракатларининг йўналиши аниқланади. Боланинг ѐши қанча кичик бўлса, уни чизишга ўргатишда шунчалик қўл ҳаракатларини ишорасини кўрсатиш муҳим рол ўйнайди. Кичик гуруҳдаги боланинг ҳаракатлари яхши ривожланмаган бўлса ва бола ўз ҳаракатларини бошқара олмаса, тарбиячи боланинг қўлини ушлаб, биргаликда ҳаракат билан чизади. Бундай иш усули шу ҳаракатларни боланинг ўзи ҳис қилиши учун қўлланилади. Агарда предметнинг шакли мураккаб бўлмаса, ишора билан бутун предметни чизиш мумкин. Масалан: копток, китоб ѐки олма шаклининг қисмларини, арча шохининг жойлашиши, қуш бўйнининг қиялиги. Тарбиячининг кўрсатма бериши машғулотда қандай топшириқ берилишига боғлиқ. Машғулотда предмет шаклини тўғри ҳаракатлари билан чизиб кўрсатади. Бу асосан кичик гуруҳда ўтказилади. Масалан: болаларга юмалоқ шаклдаги предметларни чизишни ўргатиш учун тарбиячи копток ѐки олмани, ўз ҳаракатларини тушунтирган ҳолда чизиб кўрсатади.
Агар предметни тасвирлаѐтганда унинг қисмларини аниқ кетма- кетликда чизиш керак бўлса, тарбиячи предметни бошидан якунига қадар чизиб кўрсатади. Фақат бунда болаларнинг диққатини жалб қилиш учун тарбиячи болаларга «Энди нимани чизиш керак?» деган саволни беради. Катта гуруҳдаги болалар кўпинча қисман кўрсатмалар бериш ўринли бўлади. Болалар ҳали чизишни билмайдиган предметнинг бирор қисмини ѐки алоҳида элементини чизишда кўрсатмалар берилади. Масалан, 4-5 ѐшли болалар дарахтнинг танасини учбурчак шаклида, кенг асос билан чизадилар. Бу кўпинча тарбиячининг оғзаки тушунтиришидан келиб чиқадиган камчиликдир. «Дарахтнинг танасини юқори қисмида тор, қуйи қисмида эса кенг бўлади». Оғзаки айтиб бериш билан бирга қўл ҳаракатлари билан чизиб кўрсатиш лозим.
Катта гуруҳда эса, «Чиройли уй» мавзусида болалар расм чизаѐтганларида, тарбиячи доскада уйнинг ойна-эшиклари турли хил шаклда бўлишини кўрсатиб беради. Бундай кўрсатма боланинг расмини умумий чизмада ҳеч қанчалик чегараламайди. Малакаларни мустаҳкамлаш учун қайтарилаѐтган машқларда, сўнг улардан мустақил равишда фойдаланишда кўрсатма фақатгина индивидуал равишда, маълум бир кўникмага эга бўлмаган болаларга берилади. Доимий равишда кўрсатма бериш болаларнинг пассивлашишига, ҳамда фикрлаш жараѐнларини тормозланишига олиб келади. Чунки болалар тарбиячининг кўрсатмасини ва ѐрдамини кутиб, ўрганиб қоладилар. Тарбиячининг кўрсатмаси янги техник усулларни тушунтиришдагина керак.