Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

Ишлатиладиган асбоб-ускуналар ва материаллар. 65х47 см ли металл тунука тигел, баландлиги 50 мм ли қумли иситкич ёки металл тунука тигел, баландлиги 60 см ли шчит, термометр (210 ^оC юқори кутилган), штатив, горелка (ёнғин манбаи), битум намуна.
Ишни бажариш тартиби
Идишнинг дастлабки навбатидан олдин қумли иситкич ёки қум солинган тигелнинг штативини қуйи ҳалқасига ўрнатилади ва унинг остига газ ёки спирт (горелка) ёнилғи манбаи қуйилади.
Агарда битумнинг таркибида 0,1 фоиздан зиёд сув сақланиб қолган бўлса, аста-секинлик билан кўпикланиш тўхталгунча қиз­дирилади. Ички тигелни бензин билан ювиб ва горелкада қурити­либ тигел 15-20 ^оC совутилади ва қиздирилган қумли ташқи ти­гелда шундай қўйиладики, қумнинг юзаси ички тигелнинг юқори лабидан пастда бўлиши, шу тигелни остки таги ва ташқи тигел ораси билан қатламини қалинлиги 5-8 мм бўлиши керак.
Қуритилган битум намунадан маълум бир қисми олиниб ерити­лади ва ундан кичик металл тунука тигелга қиррасидан пастгача қилиб қуйилади, кейин у штативга ўрнатилган қумли иситкичга ботирилади.
Бунга кичик тигел катта тигелдаги қумга ботирилганда ун­даги битум сатҳи қум юзаси билан бир текисда бўлиши керак. Си­наётган еритилган битум ички тигелда шундай қўйиладики, унинг юза сатҳи тигелнинг қиррасидан 12 мм ортда бўлиши 210 ^оC да ўт олиши кутилаётган битумга ва 18 мм еса 210 ^оC юқори ҳароратда ўт олиши кутиладиган битумлар учун. Битумга термометр тушириб штативга маҳкамланади. Синаш вақтида асбоб атрофи шчит билан ўраб турилади.



5-расм. Битумнинг ўт олиш ҳароратини аниқлайдиган асбоб
1 - штатив
2 - қумли иситкич
3 - битум солинган кичик тунука тигел
4 - термометр
5 - горелка
6 - аланга манбаи
7 - битум намуна



Қумли иситкич очиқ алангали газ ёки спирт горелкаси билан 1 минут 10 ^оC режимда қиздирилади тахминан битум ҳарорати 40-42 ^оC га етганда аланга пасайтирилади (иситиш 1 минутда 4 ^оC камай­тирилади). Кейин тигелдан 12 мм юқорига аланга келтирилади ва ҳароратнинг кўтарилиши термометрдан кузатиб турилади. Битум­нинг ҳарорати маълум градусга кўтарилиб етганда унинг устига кўк учқун-аланга ўт олиш ҳосил бўлади. Аланганинг узунлиги 3-4 мм бўлиши керак. Аланганинг ҳаракатланиш вақти тигелнинг бир томонидан иккинчи томонигача 2-3 сек гача давом етади. Битум­нинг ўт олиш ҳарорати деб намунанинг бир қисмига ёки тўлиқ юзада ҳосил бўлган кўк аланга вақтидаги термометрнинг кўрсаткич ҳарорати қабул қилинади. Синаш пайтида ўт олиш вақтини куза­тишда қийналмаслик учун ҳавонинг ҳаддан ташқари ёруғликдан ҳоли бўлиши керак.