Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

2.2. Нотўғри геометрик шаклдаги материалларнинг ўртача зичлигини аниқлаш

Нотўғри геометрик шаклдаги материалларни ҳажмини аниқлаш идишдаги суюқликга намуна туширилгандан кейин сиқиб чиқарилган суюқлик ҳажми билан ўлчанади, Буни аниқлашда сув (гидростатик) тарозидан ёки оддий ҳажм ўлчов цилиндрларидан фойдаланилади.

Ғовакли материалларни суюқликка туширишдан олдин юзасини эритилган парафин билан қоплаш керак, чунки ғовак материаллар суюқликни ғовакларига шимиб олади.
Намуналарни ҳажмини гидростатик тарозида ўлчаш.
А. Ғовакли материаллар учун.
Нотўғри шаклдаги, қуритилган намуна техник тарозида массаси ўлчаб кўрилади (m), сўнгра унинг юзаси эритилган парафин билан юпқа қилиб қопланади. Парафинланган намуна аввало ҳавода тортиб кўрилади (m₂) ва сўнгра гидростатик тарозида сувда тортиб кўрилади.
Нотўғри шаклли намунанинг ўртача зичлиги қуйидагича формула билан ҳисобланади:
; г/см³, (кг/м³),
m – намунани қуруқ ҳолатдаги массаси (ҳавода), г (кг)
m₁ – қуруқ ҳолатдаги намунанинг парафин қопланган­дан кейинги массаси (ҳавода) г.
m₂ – парафин қопланган намунани гидростатик (сув) да массаси, г.
_p – парафинни зичлиги, 0,61-0,93 г/см³ га тенг.
_suv – сувни зичлиги 1 г/см га тенг.
Б. Камғовакли ва зич материаллар учун
Доимий (ўзгармас) массагача (m) қуритилган намуна сувга солинади ва 2 соат давомида қайнатилади, сўнгра хона температурасигача шу сувда совитилади. Намунани сув билан туйинтириш учун уни 48 соат сувга солиб қўйиш ҳам мумкин. Сувга туйинган материал аввало техник тарозида тортилади (m₁), сўнгра гидростатик тарозида тортиб кўрилади (m₂).
Ўртача зичлик зич ва камғовакли материаллар учун қуйидаги формула билан ҳисобланади:
; г/см³, (кг/м³),
бу ерда m – намунанинг қуруқ ҳолатдаги массаси (ҳавода), г.
m₁ – намунани сувга туйинган ҳолатдаги массаси (ҳавода¹), г.
m₂ – сувга туйинган намунанинг гидростатик (сув)да массаси, г.
Бу тажриба 3 марта такрорланади ва ўртача қиймати олинади. Тажриба натижалари 3-жадвалга ёзилади.

3-жадвал.

Нотўғри геометрик шаклли намуналарнинг ўртача зичлигини аниқлаш.

Тартиб №	Мате­риал номи	намунанинг массаси, г.			Сиқиб чиқа­рилган сувнинг ҳажми, см^3	Ўртача зичлик г/см^3
		табиий ҳолатда	сувга туйинган, ҳавода	сувга туйинган сувда
1
2
3