Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

Қўрғошин — юмшоқ, пластик оғир темир. Зичлиги 11400 кг/м³, эриш ҳарорати 327°С га тенг. Суюқ қўрғошин сув сингари қуйилиб ёйилади. Чўзилишдаги мустаҳкамлиги 2,1 МПа. Рентген нурларини ўтказмайди. Гамма нурлари қисман ўтади. Қурилишда қўргошин махсус қувурларни занглашдан сакловчи қатлам сифатида ҳамда товуш ва сувдан муҳофаза қилишда ишлатилади. тор жинсли сульфид рудасидан олинади.
Қалай — юмшоқ, занглашга чидамли темир. Зичлиги 7230 кг/м³, эриш ҳарорати 232°С. Осон эрувчан қотишмалар олишда, пўлатни мис билан ёпиштиришда ишлатилади. Чўзилишдаги мустахкамлик чегараси 3,5—4,5 МПа. Чўзилиш даражаси 40 %, қаттикутиги 12 га тенг. Саноатда тоғ жинси қалай тоши рудасидан олинади.
Мис — қизил рангли, зичлиги 8800 кг/м³, эриш ҳарорати 1083°С га тенг темир. Чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси 2,0 МПа, чўзилувчанлик даражаси 30—60 %га тенг. Юмшоқ ва пластик темир бўлиб, электр ва иссиқликни ўзидан тез ўтказади. Мисли, сульфидли ва оксидланган рудалардан олинади. Асосан электр симлари ва ҳар хил қотишмалар олишда қўшимча темир сифатида ишлатилади.
Мис билан рухни қўшиб олинган қотишма жез деб аталади. Жезнинг мустаҳкамлиги ва занглаш чидамлилиги юқори, шунингдек уни совуқ ёки қизиган ҳолатда болғалаш мумкин. Айрим ҳолларда унга қўрғошин, қалай, алюмин, кремний сингари темирлар қўшиб қотишмалар олинади. Жездан жез тахтаси, сим, қувурлар, шунингдек архитектура қисмлари ишланади. Агар мисга 10 %гача қалай қўшилса қалай бронзаси деб атапади.
Ҳозирги вақтда қиммат бўлганлиги туфайли мис ва қотишмаларининг ўрнига шиша, пластмассалар, кимёвий қайта ишланган ёғочлар кўплаб ишлатилмокда.


Назорат саволлари
1. Пўлатни қиздириб қайта ишлаш усулларини тушуинтиринг.
2. Пўлат буюмларни босим остида тайёрлашни тушунтиринг
3. Рангли темирлар ва қотишмалар турларини изоҳланг

36-маъруза. Металларга ишлов бериш ва пайвандлаш.

Режа:
1. Металларни пайвандлаш технологияси.
2. Металларни ультратовуш билан пайвандлаш.
3. Вакуумда диффузия билан пайвандлаш.
4. Металларни емирилишдан ҳимоялаш чоралари.


П

2-расм. Электр ёй билан пайвандлаш: 1– генератор; 2–электр сими; 3–электрод ушлагич; 4– электрод; 5–қисқич; 6–пайвандланадиган темир.

айвандлаш деганда икки бўлак темирнинг уланадиган жойини қиздириб (пластик ҳолатгача), эритиб ёки совуқ усул билан ўзаро ёпиштириш жараёнини тушунмоқ керак.
Темирни эритиб ва босим остида пайвандлаш мумкин. Ўзи­нинг қулайлиги билан эритиб пайвандлаш усули қурилишда кенг тарқалган. Темир конструкциялари электр ёйи, электр тошқол, газ билан пайвандланади (2-расм).
Уланадиган икки бўлак темир чокига электродни теккизганда электр ёй иссиқлик энергиясига айланади ва уни эритиб мустаҳкам ёпишади. Пўлатни электр ёй билан улаганда чокни пайвандлаш ўзгарткич ёрдамида ўзгармас токка айлантирилади ёки пайвандлаш трансформатори орқали ўзгарувчан ток ишлатилади.