Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номли ўзбекистон

Меҳнатга оид муносабатлар қуйидаги ўзига хос хусусиятлари билан ажралиб туради
:
1) меҳнатга оид муносабатнинг субъекти—ходим корхона, муассаса, ташкилотнинг меҳнат 
жамоаси таркибига қўшилади ва ўз меҳнати билан корхона жамоаси олдидаги вазифани бажаришга 
киришади. Ходимнинг меҳнат жамоаси таркибига кириши уни вақтинча, мавсум давомида ёки 
доимий муддатга ишга қабул қилинишида эмас, корхонанинг штатига ёки меҳнат жамоаси 
рўйҳатига киритилиши билан белгиланади;
2) ижтимоий меҳнат тақсимотига кўра, муайян меҳнат функциясини бажариш ходим 
мажбуриятларининг предметини ташкил этади. Муҳими шундаки, бу иш бир қанча кишилар 
фаолияти билан уйғунлашган ҳолда, яъни меҳнат кооперацияси доирасида бажарилади. 
Бинобарин, у фақат индивидуал-конкрет топшириқ эмас. Чунки ходимнинг меҳнат функцияси 
муайян меҳнат фаолиятининг турига мос келиши баробарида, у алоҳида-алоҳида ишлаб чиқариш 
операциялари билан чекланиб қолмайди ва тайёр махсулот ишлаб чиқариш билан якунланмайди, 
қисқаси меҳнатга оид муносабатларни кишиларнинг меҳнат фаолияти жараёнидаги узвий ва узоқ 
вақт давомида намоён бўладиган алоқалари дея таърифлаш мумкин. Шунинг учун зарур ҳолларда 
ишлаб чиқариш манфаатлари ёки ходим талаб-эҳиёжларидан келиб чиққан ҳолда унинг бошқа 
ишга ўтказилишига йўл қўйилади;
3) ходимнинг ва меҳнат жамоаси ҳар бир аъзосининг иш фаолияти муайян режим ўрнатилган 

---

65 
шароитда амалга оширилади. Меҳнатга оид муносабатлар субъектларининг меҳнатни ташкил 
этишга доир тартиб-интизом, қоида талабларига буйсуниши меҳнат муносабатларнинг изчиллиги 
ва самарадорлигини белгиловчи зарур омиллардан бири.
Меҳнатга оид муносабатлар ихтиёрий характерга эга бўлса-да, улар бевосита ишлаб чиқариш 
доирасида намоён бўлади ва муайян мақсадни кўзлаб амалга ошириладиган ижтимоий фойдали 
фаолият саналади.
Демак, меҳнат муносабатларини кишилар меҳнатининг ишлаб чиқариш жараёнида ишлаб 
чиқариш қурол ва воситаларига нисбатан қўлланилиши натижасида рўёбга чиқадиган ижтимоий 
муносабатлар дея тавсифлаш мумкин. Улар ходимнинг корхона, муассаса, ташкилот таркибига 
қўшилиши, ички меҳнат тартибига бўйсунган ҳолда муайян меҳнат функциясини бажариши жамоа 
олдида турган хўжалик, иктисодий-ижтимоий ва бошқа вазифаларни адо этишга кўмаклашувида 
намоён бўлади.
Хулоса қилиб айтганда, меҳнат ҳуқуқининг предметини, яъни меҳнат шартномаси бўйича 
ишлаётган ходимлар меҳнатининг ишлаб чиқаришда қўлланилиши туфайли пайдо бўладиган 
ижтимоий меҳнатга оид муносабатлар ташкил этади. Ушбу муносабатлар меҳнат ҳуқуқи 
предметининг ядроси (ўзаги) ҳисобланади.