Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номли ўзбекистон

4. Зўравонлик назарияси
(Гумплович, Каутский, Дюринг)га кўра, зўравонлик асосида бир 
қабила иккинчи қабилани босиб олади ва натижада босиб олинган қабила босиб олган қабилага 
итоаткор ҳисобланади. Босиб олган қабила эса ҳокимиятини мустаҳкамлаш учун давлатни тузади. 
5. Ирригация назарияси
га кўра, давлатларнинг келиб чиқиши, уларнинг илк шакллари 
Шарқда улкан ирригация (сув) иншоотларини қуриш ва улардан фойдаланиш билан боғлиқ. Ушбу 
назария немис олими Виттфогельнинг «Шарқ истибдоди» («Восточнўй деспотизм») асарида 
ифодалаб берилган.
6. Синфий назария
намояндалари (К. Маркс, Ф. Энгельс, В. И. Ленин) фикрича, давлат 
иқтисодий сабаблар — ижтимоий меҳнат тақсимоти, қўшимча маҳсулот ва хусусий мулкнинг 
пайдо бўлиши, жамиятнинг қарама-қарши иқтисодий манфаатларга эга синфларга ажралиши 
туфайли келиб чиққан. Ушбу жараёнларнинг объектив натижаси ўлароқ давлат ўзининг махсус 
бошқариш ва бостириш воситалари билан ана шу синфларнинг курашини бостириб туради. Бунда 
давлат ҳукмрон синф манфаатларини ҳимоя қилади. В. И. Ленин давлатни синфларни келиштириш 
органи эмас, балки синфий ҳукмронлик органи, бир синфнинг бошқа синфни бостириш қуроли, 
бир синфнинг бошқа синф устидан ҳукмронлигини таъминлаш машинаси, деб ҳисоблаган. 
7. Психололгик назария. 
Бу назараия асосчилари давлатнинг пайдо бўлиш сабабларини 
инсоннинг руҳий холати, биопсихик инстинктлари билан боғлайдилар. Таниқли рус олими 
5
Исломов З. Давлат ва ҳуқуқ: умумназарий масалалари (давлат назарияси). Т., «Адолат», 2000. 74-б. 

---

5 
Л.И.Петражицкий гўё инсон руҳияти (психикаси) га «буюк» шахсларга тобелик, бўйсуниш эҳиёжи 
мавжуд, деган ғояни ўртага ташлайди. 
Немис психоаналитиги З.Фрейд эса давлатни ташкил этиш заруриятини инсоннинг 
психикасига қуйидагича боғлайди. Алоҳида хирсий ва биопсихик инстинктлар таъсири остида 
ҳаракат қилаётган исёнчи ўғиллар томонидан бошлиғи ўлдирилган аввал мавжуд бўлган 
патриархал ўрдадан инсоннинг тажоввузкор майлларини бостириб бориш мақсадида давлат пайдо 
бўлган.