Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номли ўзбекистон

9-§.Халқаро-ҳуқуқий жавобгарлик турлари ва шакллари 
Халқаро ҳуқуққа хилоф қилмиш икки тоифага, яъни: 
халқаро ҳуқуқбузарлик ва 
давлатларнинг халқаро жиноятларига
бўлинади. Сўнгги тоифа, агар давлатлар ҳамжамияти 
томонидан муайян халқаро ҳуқуққа хилоф қилмишларни халқаро жавобгарликка: моддий ва 
сиёсий жавобгарликка тортилиши мумкин. 
Халқаро-ҳуқуқийжавобгарликнинг иккита: сиёсий ва моддий тури мавжуд. 
Сиёсий халқаро-ҳуқуқийжавобгарлик
сатификация шаклида ифодаланади. Бу зарар кўрган 
тарафни содир этилган ҳуқуқбузарлик қайтарилмаслиги тўғрисида ишонтириш ва узр сўраш, 
ҳуқуқбузарликни содир этишдаги аниқ айбдорларни жазолашдир. 

---

107 
Репрессалия
деб юритиладигн, ҳуқуқбузарликка жавобан зарар кўрган субъект томонидан 
амалга ошириладиган зўрлик хатти-ҳаракатлари (масалан, ноқонуний равишда балиқ овлагани 
учун балиқ овлаш кемасини қўлга олиш, мулкни хатлаш ёки мусодара қилиш кабилар) сингари 
сиёсий жавобгарлик шаклини ҳам эслаб ўтиш лозим. 
Репрессалиядан реторсияни фарқлаш керак. 
Реторсия
– ҳуқуқбузарлик ҳисобланмайдиган, 
лекин дўстона муносабатларга зид бўлган хатти-ҳаракатлар билан боғлиқ бўлган (масалан, 
нодўстона тарздаги баёнотга жавобан элчиларни чақириб олиш) жавоб чораларидир. 
Реституция ва репарация
давлатларнинг моддий жавобгарлик шакли ҳисобланади. 
Реституция
– ҳуқуқбузар давлат томонидан ноқонуний равишда эгаллаб олинган моддий 
бойликларни зарар кўрган давлатга қайтариш ёки улар йўқ бўлиб кетган тақдирда, зарарни бошқа 
тенг қийматли моддий бойликлар билан қоплашдир. Репарация – талофат кўрган давлатга 
етказилган моддий зарарни (шу жумладан, олинмай қолинган фойдани ҳам) пул ёки натура 
шаклида қоплашдир. 
Моддий халқаро-ҳуқуқийжавобгарлик реституция (ҳуқуқбузарликка қадар бўлган моддий 
ҳолатни тиклаш) ва репарация (зарар кўрган тарафга етказилган зарарни пул ёки бошқа тарзда 
қоплаш) шаклларида амалга оширилиши мумкин бўлган, етказилган моддий зарарни қоплаш 
мажбуриятида ифодаланади. 

---

108