Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

Метасимпатик асаб тизими
Метасимпатик тизими ўзининг қуйидаги фарқлари билан ВАТнинг 
бошқа бўлимларидан ажралиб туради: 
1) метасимпатик тизим фақат ўзи ҳаракат қилиш қобилиятига эга бўлган 
ички аъзоларни иннервациялайди; уларнинг ҳаракат қилиш, сўриш, шира 
ажратиш фаолиятларини назорат қилади, маҳаллий қон айланишига ва 
эндокрин унсурлар фаолиятига таъсир қилади; 2) метасимпатик тизим 
симпатик ва парасимпатик тизимлар билан синапслар орқали боғланган, 
аммо соматик асаб тизимига бевосита алоқаси йўқ; 3) умумий ички афферент 
йўлларидан ташқари, ўзининг сенсор қисми бор; 4) асаб тизимининг бошқа 
қисмлари билан қарама-қарши муносабатда эмас; 5) МАТдан мухторлик 
даражаси симпатик ва парасимпатик асаб тизимлариникига нисбатан юқори;
6) метасимпатик асаб тизим фаолиятини махсус дорилар ѐрдамида тўхтатиш 
аъзоларнинг ритмик ҳаракат қилиш қобилиятини йўқолишига олиб келади;
7) метасимпатик асаб тизими ўз медиаторларига эга. 

---

51 
32-расм. А – Вегетатив ва соматик рефлексларнинг рефлектор ѐйи; 
Б – турли вегетатив рефлектор ѐйларнинг эфферент соҳалари. 
I – преганглионар нейрон, II - постганглионар нейрон, Гл – симпатик ганглий. 
33-расм. Аксон рефлекс (периферик) ѐйининг схемаси. 
 
 

---

52 
1-жадвал 
Симпатик ва парасимпатик асабларни қўзғатилганда аъзолар
функциясининг ўзгариши 
Аъзо ѐки тизим 
Симпатик асаблар ва 
адренорецепторлар 
Парасимпатик 
асаблар 
Овқат ҳазм қилиш тракти: 
Давом этувчи ва циркуляр
Мушаклар 
Моторика 
сусаяди 

, 

Моторика 
кучаяди 
Сфинктерлар 
қисқаради 

Бўшашади 
Сийдик пуфаги: Детрузор 
Бўшашади 

қисқаради 
Ички сфинктер 
қисқаради 

- 
Бронхиал мушаклар 
Бўшашади 

қисқаради 
Кўз ички силлиқ мушаклари: 
қорачиқни кенгайтирадигани 
қисқаради 

- 
Кўз сфинктери 
- 
- 
қисқаради 
Цилиар мушаги 
Бўшашади 

қисқаради 
Пиломотор мушаклар 
қисқаради 

- 
Жинсий аъзолар: 
уруғ пуфаклари 
уруғ чиқарувчи йўлак 
гормонга боғлиқ матка
қисқаради 
қисқаради 
Бўшашади 



- 
- 
- 
Юрак: ритми 
қисқариш кучи 
Тезлашади 
Ошади 


Секинлашади 
Бўшашади 
қон томирлари: тери артерияси 
қорин бўшлиғи артерияси 
скелет мушаклари артерияси 
шотомирлар артерияси 
қисқаради 
қисқаради 
қисқаради 
Кенгаяди 
- 
- 
- 

- 
- 
- 
- 
Мия қон томирлари 
Жинсий аъзоларнинг: артерияси 
Веналари 
қисқаради 
қисқаради 
қисқаради 



Кенгаяди 
Кенгаяди 
- 
Экзокрин безлар: сўлак бези 
Шира ажралади 

Шира ажралади. 
Кўз ѐши бези 
- 
- 
Шира ажралади. 
Ҳазм безлари 
Шира 
ажралиши 
секинлашади 

Шира ажралади. 
Тер безлари 
Холинергик 
секреция 
Метаболизм: жигар ҳужайра 
Гликогенолиз, 
глюконеогенез 
ѐғ ҳужайралари 
Липолиз 

- 
Инсулин ажралиши 
Пасаяди 

-