Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

Парасимпатик асаб тизими
Парасимпатик асаб тизимининг марказий тузилмалари ўрта, узунчоқ ва 
орқа мияларда жойлашган. Ўрта мия қисмининг (мезэнцефал) ядроси 
Сильвий сув ўтказгич тубида бўлиб, кўз мушакларига, сўлак ва кўз ѐши 
безларига уч жуфт бош асаблар таркибида преганглионар толалар йўллайди. 
Бу толалар 
кўзни ҳаракатлантирувчи
, 
юз
ва 
тил-халқум
асаблар таркибида 
киприксимон, қулоқ, тил ости ва танглай тугунларига етиб келади ва 
постганглионлар нейронларнинг тана ва дендритларида синапслар ҳосил 
қилади. Узунчоқ миядаги (бульбар) марказдан чиққан преганглионар толалар 
бўйин, кўкрак ва қорин бўшлиқларидаги аъзоларга сайѐр асаб таркибида 
ўтади. Парасимпатик асаб тизимининг думғаза бўлими орқа миянинг уч 
думғаза сегменти ѐн шохларида жойлашган. Бу ердан, толалар чаноқ асаби 
таркибида чаноқ аъзоларига йўл олади. 
Парасимпатик асаб тизими сезгир йўлларининг бош коллектори - сайѐр 
асаб ҳисобланади. Бу асаб толаларга алоқадор ҳазм, кўкрак ва қорин бўшлиғи 

---

50 
аъзоларидаги рецепторлар механик, ҳарорат ва оғриқ пайдо қилувчи 
таъсиротларни сезади, рН ва электролитлар таркиби ўзгарганда қўзғалади. 
Қон босими барқарорлигини сақлашда парасимпатик марказлар билан 
боғланган аорта равоғидаги ва каротид коптокчасидаги рецепторларнинг 
аҳамияти жуда катта. 
Симпатик ва парасимпатик асаб йўллари узиб қўйилгандан кейин, 
организм ички аъзоларининг кўпчилиги ўз фаолиятини ўзгартирмаган ҳолда 
давом эттиради. Ушбу функционал автономликнинг мавжудлиги, бу 
аъзоларнинг 
деворларида 
ганглия 
тизимларини 
борлиги 
билан 
тушунтирилади. Ганглия тизимлари шахсий автоматияга эга ва уларда, 
автоном рефлекторли ва интегратив фаолияти учун зарур бўлган - сезувчи, 
оралиқ, ҳаракат соҳалари ва медиаторлари бор. Демак, кўпчилик ковак 
висцерал аъзолар, экстроаъзо симпатик ва парасимпатик асаб тизимлари 
билан бир қаторда, асаб бошқариш механизмининг шахсий базасига эга. Бу 
ҳолатда ишни бошқариш, аъзоларнинг ўз деворлари доирасида туташган 
рефлектор ѐй томонидан таъминланади