Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

 
9–мавзу. Ўзбекистоннинг антик давр давлатчилиги. 
Салавкийлар ва Юнон–Бақтрия давлатлари. 
Режа: 
9.1.
Салавкийлар давлати.
9.2.
Юнон–Бақтрия давлати. 
9.3. Антик давр шаҳарсозлик ва меъморчилик анъаналари. 
 
9.1. Салавкийлар давлати 
Ўтган асрнинг 50 – йиллари тарихшунослигида Ўрта Осиё 
тарихига доир «антик», «антик давр» тушунчалари муомалага 
кирган эди. Қадимги давр билан шуғулланувчи тадқиқотчи олимлар 
– археологлар ва тарихчиларнинг кўпчилиги «антик», «қадимги» 
атамани Ўрта Осиё тарихига нисбатан ҳам ишлатиш мумкин деган 
нуқтаи назар тарафдори бўлдилар. 
Мил. авв. IV асрдан бошлаб Ўрта Осиёнинг асосий 
деҳқончилик воҳалари ижтимоий–иқтисодий ривожланишнинг 
батамом янги, фаол йўлига ўтдики, бу ривожланиш милодий III–IV 

---

216 
асрларда инқирозга учрай бошлайди. Шаҳарсозлик маданияти ва 
суғориш тартиби, ёзув ва пул муомаласи, моддий ва бадиий 
маданиятга оид кўп сонли ва турли–туман ёдгорликлар айнан мана 
шу ривожланиш жараёнидан далолат беради. Бу давр – қадимги 
дунё кўпгина давлатлари жамияти тараққиётининг ижтимоий–
иқтисодий ва умуммаданий жабҳаларида намоён бўлган янги 
босқичи билан изоҳланади. У турли давлатларда ўзига хослиги 
билан ажралиб туриб, бутун қадимги дунё давлатларини қамраб 
олган жаҳон тарихидаги ҳодисаларнинг баъзи белги ва 
хусусиятлари жиҳатдан бир–бирига ўхшашлиги жараёнларидан 
бири эди. 
«Антик»
атамаси “antiguite”, “antigutiy, antigue” қабилида 
ишлатилиб, 
«узоқ ўтмиш», «ўтмиш қадимият», «қадимги»
деб 
таржима қилинади.
Мил. авв. 323 йилда Александр Бобилда тўсатдан вафот 
этганидан сўнг у барпо этган давлатдаги марказий ҳокимиятига 
қарши кучларнинг ҳаракатлари фаоллашуви оқибатида юнон-
македонлар юришлари натижасида вужудга келган давлат 
парчаланиб унинг ўрнига нисбатан барқарорроқ бўлган юнон–
эллинистик давлат уюшмалари пайдо бўлади. Александр 
давлатининг парчаланиши ва унинг харобаларида янги давлатлар 
тизимининг пайдо бўлиши тинчлик йўли билан эмас балки, 
Македониялик Александрнинг яқин саркардалари – диадохлар 
ўртасидаги тинимсиз урушлар туфайли бўлиб ўтди. Уларнинг 
ўртасида жангу–жадаллар натижасида Александр мулклари бўлиб 
олинади.
Бу пайтда юнонлар ва македонлар Ўрта Осиёда ҳокимиятни 
бошқарувчи қатламларини ташкил этар эдилар. Александр 
вафотидан кейин Бақтрия ва Сўғдиёна Кипр оролидан бўлган юнон 
Стасанор қўл остига ўтади. Бу пайтда икки диадох – Евмен ва 
Антигон Александр давлатининг асосий ерларини қўлга киритиш 
учун ўзаро курашаётган эдилар. Антигон Александр давлатининг 
катта қисмига ҳукмронлик ўрнатишга муваффақ бўлди. Аммо, 
унинг бу ҳукмронлиги узоққа чўзилмади.
Македониялик Александр мулкларига эгалик қилиш шу билан 
якунландики, мил.авв. 306 йилда нисбатан кучли бўлган диадохлар 
– Антигон, Деметрий Полиоркет, Птоломей Лаг, Лазимах, Салавка, 
Кассандрлар ўзларини подшо деб эълон қилдилар ҳамда бу билан 
Александр давлати харобаларида ўз давлатларини барпо этишни 
маълум қилдилар. Шу тариқа тарих саҳнасида Ғарб ва Шарқ 

---

217 
анъаналарини уйғунлаштирган эллинистик давлатлар пайдо бўлди. 
Ана шундай йирик давлатлардан бири – Салавкийлар давлати эди.