Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ўзбекистон республикаси вазирлар

Психология назарияси тарафдорлари (Л.Петражетский, З.Фрейд, Г.Тард ва бошқалар) давлатнинг пайдо бўлишини инсоннинг руҳий олами, психологияси, алоҳида шахснинг жамоада яшашга бўлган эҳтиёжи, буйруқ бериш ва итоат этиш истаги билан шарҳлайдилар.

4. 
   Синфий назария тарафдорлари: (К.Маркс, Ф.Энгельс, В.Ленин, Г.Плеханов ва бошқалар) фикрига кўра, ижтимоий, сиёсий ва иқтисодий тараққиётнинг маълум босқичида синфлар пайдо бўлиши ва улар ўр-тасида рақоботнинг кескинлашуви оқибатида давлат пайдо бўлган, яъни давлат бир синфнинг бошқа синф устидан ҳукмронлик воситаси бўлган.
   

Юқоридаги қарашлар ичида давлат пайдо бўлишининг ирригацион назарияси Ўрта Осиёда илк давлатчилик ва цивилизация асосларининг пайдо бўлишини ёрқинроқ акс эттиради. Зеро, Ўрта Осиё жанубида давлатчилик тизимига ўтиш даври мил. авв. II минг йилликнинг би-ринчи ярми, яъни сунъий суғориш тизими шаклланиб, кенгайиб бор-ган бронза даврида бошланган. Бронза давридаёқ сунъий суғоришга асосланган дехқончилик ва чорвачилик ривожи қўшимча маҳсулотлар пайдо бўлиб, бу ҳусусий мулк турли кўринишларини, шунингдек савдо алоқаларини юзага чиқарди.

Қадимги Шарқдаги илк давлатларнинг пайдо бўлиши ва ривожла-ниши кўпгина умумий жиҳатларга эга бўлиб, минтақамизда ҳам илк

61

давлат уюшмалари сунъий суғориш тизими вужудга келган Амударё ҳавзаси, Мурғоб воҳаси, Зарафшон ва Қашқадарё воҳаларида шаклла-ниб бошлаган эди.

Тадқиқотларнинг кўрсатишича, минтақамизда қадимги давр ва илк ўрта асрларда давлат уюшмаларининг турли шакллари мавжуд бўлган. Улар барпо этилиши бўлиш нуқтаи назаридан маҳаллий ва хорижий давлат турлари ажратилади. Маҳаллий шарт-шароитлар ва асосларда шаклланиб аста-секин тараққий этган давлатларга Хоразм, Қанғ, Даван давлатлари киритилса, ҳарбий-сиёсий таъсир ва босқинчилик туфайли пайдо бўлган давлатларга Аҳамонийлар, Салавкийлар, Юнон-Бақтрия каби давлатлар киритилади.

Таниқли археолог олим Э.В.Ртвеладзе қадимги Ўзбекистон ҳудудларидаги илк ўрта асрларга қадар бўлган давлатларнинг турлари ва шаклларини қуйидагиларга ажратади1:

1.