|
3. Жаҳон бозорида баҳо (нарх) сиёсати.
Баҳо (нарх) – товар қийматининг пул воситасида акс этиши (иқтисодий категория).
Нарх маҳсулот ишлаб чиқариш учун сафланган ижтимоий эарурий харажатларнинг даражасини кўрсатади. қийматнинг камайиши билан товарнинг нархи пасаяди, қийматнинг ортиши билан кўтарилади. Нарҳ ижтимоий ишлаб чиқаришни бошқариш воситаси ҳисобланади.
Баҳоларни режалаштириш усули улгуржи баҳоларни, чакана баҳоларни, қишлоқ хужалик маҳсулотларининг харид баҳоларини, транспорт ва хизматлар учун тарифларни ҳамда шартнома нархларини ўз ичига олади.
Нархларни белгилашда ишлаб чиқариш жамғармаларининг тўловлари, меҳнат ва табиий манбалар, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш учун сафланган харажатлар жуда муҳимдир. Нархларни белгилашда истеъмолчиларнинг ролини ошириш, шартнома нархларидан фойдаланишни кегайтириш, нарх белгилаш тартибини соддалаштириш вазифалари белгилайди.
Улгуржа нарх – давлат ва кооператив корхоналарнинг, ўз маҳсулотини бошқа давлвт, кооператив корхоналар ҳамда ташкилотларга, таъминот-сотув идораларига сотиш нархлари.
Улгуржи нархлар корхона улгуржи нархи ва саноат улгуржи нархига бўлинади:
Корхона улгуржи нархи маҳсулотнинг фойдали меъёри бўйича ҳисобланган тармоқ таннархини ва фойдасини ўз ичига олади.
қишлоқ хўжалигида корхонанинг улгуржи нарх ролини харид баҳолари бажаради.
қурилишда улгуржи нарх қурилиш объектининг смета баҳоси бажаради.
Саноат улгуржи нархи таъминот-сотув қўшимча нархининг қиймати корхона улгуржи нархи қийматидан ортади. Бу қўшимча нарх таъминот-сотув ташкилотлари фойдасининг ва белгиланган меъёр харажатларининг йиғиндисидан келиб чиқади.
Прейскурант нархи –халқ хўжалиги тармоқларида маҳсулотни тайёрлаш учун ижтимоий зарур бўлган меҳнат харажатларини ҳисобга олувчи, давлат томонидан тасдиқланган баҳодир. Прейскурант баҳоси пудрат корхоналарининг коллективлари учун ишлаб чиқараётган маҳсулотларининг таннархини камайтиришда ориентир бўлиб хизмат қилади.
Чакана нарх –чакана савдо ва аҳолига тўғридан-тўғри хизмат қилувчи умумий овқатланиш тармоқлари томонидан сотиладиган халқ истеъмоли молларининг нархи. Чакана нарх саноат улгуржи нархидан савдо скидкаси даражасида купроқ бўлади.
Чакана нархнинг қуйидаги турлари мавжуд:
ягона давлат чакана нархлари мамлакатимизнинг бутун территориясида муомалада бўлади. Бу нарх транспорт харажатларига караб кам бўласда ўзгариб турилади.(тамаки,ликер-ароқ маҳсулотлари, туз, чой, кофе ва бошқалар)
Минтақа чакана нархи минтиқанинг жойлашувига қараб товарни ишлаб чиқариш ва транспортда истеъмолчига етказиб бериш харажатларига қараб белгиланади.
( Озиқ-овқат, мебель,ёғоч материаллари).
Мавсумий чакана нарх бу асосан қишлоқ хужалик маҳсулотларига белгиланади (помидор, бодринг,узум ва бошқалар).
Вақтинчалик чакана нархлар бу янги юқори сифатли маҳсулотга маълум бир муддат давомида белгиланади. Вақтинчалик нарх 1,5 йил амал қилади. (мураккаб маиший-техника товарлари, мебиллар –3 йилгача)
Шартномали чакана нарх ишлаб чиқариш корхоналари ва савдо ташкилотлари розилигига кўра товарларнинг биринчи тажриба груҳлари ва мода талабига жавоб берадиган маҳсулотларга ҳамда бошқа истеъмол молларига белгиланади.
Жаҳон бозорига чиққан товарлар байналмилал қийматининг пул шаклидаги ифодаси халқаро нархлар деб юритилади.
Халқаро нархлар жаҳон бозорида сотувчилар ва харидорлар ўртасида савдолашув орқали ташкил топади. У халқаро аҳамиятга молик конвертирланган валюта (масалан доллар) билан белгиланади.
Товарлар байналмилал қиймати уларни ишлаб чиқарувчи мамлакатлар харажатлари, товарнинг халқаро қийматидан ташкари бозордаги талаб ва таклиф нисбатига, қайси валюта билан ҳисоб-китоб қилинишига, савдо битими шартига, нархдаги имтиёзларга ва бозорга боғлиқ бўлади.
Шунинг учун сотилиш шароитига караб айни бир товар нархи хар хил бўлади. Масалан, агар товар эркин, конвертирланган валютага сотилса арзон юради, битмга биноан конвертирланмаган валютага сотилса ёки ҳисоб-китоб клиринг (тозолаш, равшанлаштириш деган маънони беради. Товарлар, қимматбаҳо қоғозлар, хизматлар учун ўзаро мажбурият ва талабларни ҳисобга олган ҳолда нақд пулсиз ҳисоб-китоблар қилиш системаси.)) асосида бўлса у қиммат юради.
Халқаро нархлар ўз хусусиятидан қатъи назар, бозор иқтисодиёти қонунларига мувофиқ ўзгариб туради.
Халқаро савдода нарх-франконинг бир нечта кўринишлари мавжуд:
( Нарх-франко, товарни хоридорга ташиб етказиб бериш сарфларини хам ўз ичига олган улгуржи нарх).
СИФ, товарнинг сотилиш нархига товар қиймати, суғурта ва манзилга (портгача, станциягача) етказиб бериш транспорт харажатлари хам киритилади.
ФАС, сотувчи ўз товари учун кема ёллайди, товарни кемагача ўзи ҳисобидан етказиб ва ортиб беради.
ФОБ, кемани харидор ёллайди, сотувчи ўз товари учун кемага юклаш даврига қадар жавобгар бўлиб, товар нархи бевосита товар қиймати ва уни юклашгача бўлган харажатлардан ташкил топади.
Халқаро савдода ишлатиладиган нархлар:
аукцион нархлар-аукционда сотилган товар нархи,
бизнес нархлари-битим тузилган вақта белгиланган нарх,
биржа нархлари-биржа котировкаси,
давлат нархлари-давлат томонидан ўрнатилган нарх
шартномовий нархлар-томонлар келишувига асосан ўрнатилган
тижорот нархлари-эркин нарх,
контракт нархлари-контрактда белгиланган нарх
котировальная нархлари-контрактлар тузиш учун ўртача нарх,
халқаро нархлар-халқаро контрактларда қўлланиладиган нарх,
улгиржи нархлар-улгуржи савдада ишлатиладиган нарх,
опцион нахлар-битимлар тузиш учун бошланғич нархлар,
таклиф нархлари-товарлар учун таклиф қилинаётган нархлар,
прейскурант нархлар- давлат томонидан белгиланган нархлар
хисоб-китоб нархлари –товар учун охирги тўланадиган нарх,
кириш нархлари- товарнинг бозорга кириш бошланғич нархи,
тартибга солинувчи нархлар-давлат органлари томонидан белгиланувчи нархлар,
чакана нархлар-савдо ташкилотлари харажатларини хисобга олувчи нархлар,
бозор нархлари-товарнинг бозордагиэркин нархи,
талаб нархлари-хоридор томонидан таклиф қилинган нарх,
трансфертнўй нархлар-бир компания ичидаги бўлимларининг ўзаро олди-сотид ишларида қўлланувчи нарх
белгиланган нархлар-контракда кўрсатилгандан кейин ўзгартириб бўлмайдиган нарх (давлат томонидан белгиланади)
фъючерскўй нархлар-товарни маълум муддатда етказиб бериш шарти билан тузилган шартнома нархи.
Do'stlaringiz bilan baham: |
