Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

2. Жаҳон бозори ва жаҳон савдосидаги таркибий ўзгаришлар.
Жаҳон бозори- халқаро меҳнат тақсимоти орқали бир-бирига боғланган мамлакатлар ўртасидаги барқарор олди-сотди муносабатлари.
Баъзи мамлакатларда айрим товарларни ишлаб чиқиш учун табиий шароит бўлмайди (хом ашё бўлмайди ёки иқлим тўғри келмайди).бир мамлакатда яратилган маҳсулот бошқасига зарур бўлиб туради. Айрим товарларни мамлакатда ишлаб чиқаришдан кўра импорт қилган афзал бўлиб қолади.
Шу сабаблар туфайли мамлакатлараро товар айрибошлаш келиб чиқади, (жахон бозори пайдо бўлади).
Жахон бозори XVI асрда шакллана бошлаган ва XX аср бошларига келиб бу жараён тугалланган. Дастлабки жоҳон бозори капиталистик мамлакатлар ўртасида юзага келган.
Жаҳон бозори товарлар, хизматлар, валюта, инвестиция, илмий ишланмалар бозорларидан иборот.
Жаҳон бозорида айирбошлаш халқаро нархлар ва халқаро валюта воситасида амалга оширилади.
Жаҳон бозори хизмат қилувчи махсус инфраструктурага эга бўлиб, у халқаро уюшмалар, банклар, бирлашмалар, аукционлар ва хар хил фондлардан иборат.
Жаҳон савдоси – мамлакатлар ўртасида савдо – сотиқ, товарларни четдан олиб келиш ( импорт) ва четга чиқариш (экспорт) билан характерланади.
Жаҳон савдосида халқаро миқёсда турли фирма, консорциум ёки корхоналарнинг буюртмаларини бажариш юзасидан рақобот асосида савдолашув эълон қилинади.
Буюртмани бажаришни истаганлар унда иштирок этади.
Халқаро савдолашув 2 хил бўлади:
Очиқ савдолашув – савдолашувда иштирок этишни хоҳлаганлар чекланмаган ҳолда қатнашадилар, лекин рақобат асосида улар танлаб олинади. очиқ савдолашув ошкора равишда ҳаммага эълон қилинади.
Ёпиқ савдолашув – савдолашувга чекланган миқдорда иштироқчилар таклиф этилади. Ёпиқ савдолашув очиқ-ойдин эълон қилинмайди, унга танланган, обрў-эътиборли фирмалар индивидуал таризда таклиф этилади.
Тортишув шартига қараб халқаро савдолашув ошкора ва понҳоний бўлади:
Ошкора савдолашувда-буюртма хажми,тури, бажариш шарти очиқ эълон қилинади. Битим тузилган ким қанча буюртма олганлиги ҳам ошкор этилади.
Пинҳоний савдолошувда – буюртмачи ўз таклифини эълон қилмайди. аксинча буюртмани бажарувчилар ўз таклифини беришади. Савдолашув тугагач, ким қанча ва қандай шарт билан буюртма олгани ҳам сир тутилади.
Жаҳон савдосидаги таркибий ўзгаришлар.
Жаҳон савдосида халқаро тендерлар (хизмат кўрсатиш) ўтказиш, яъни халқаро бозорда машина-ускуналарни харид этиш,қурилиш-монтаж ишларини бажариш, инжиниринг хизмати кўрсатиш учун конкурс асосида буюртмалар бериш кенг тарқалган.
Тендерларда харидор ёки буюртмачи энг аввал конкурс эълон қилиб хаммани ўз шартлари билан таништиради.
Конкурсда иштирок этувчи фирмалар, консорциумлар ёки корхоналар ўз таклифларини (тендерларини) харидор буюртмачига юборади.
Савдолашув ёки келишув асосида конкурс иштирокчиларидан бири ёки бир нечтаси танлаб олинади. /олиб конкурс иштирокчиси билан харидор ва буюртмачи ўртасида шартнома тузилади.