Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

Сўзлашув услуби. Бу услуб лексикаси, морфологияси ва синтаксиси 
билан халқнинг оддий сўзлашув тилини ўзида акс эттиради. Сўзлашув 
услуби учун оддийлик, соддалик, бетакаллуфлик, ҳис-ҳаяжон хосдир. 
Сўзлашувда, одатда, кундалик муомалада, мулоқотда кўп иштирок этадиган, 
ўзаро турмуш икир–чикирлари ҳақидаги муносабатларни таъминлайдиган, 
кундалик алоқа-аралашув учун хизмат қиладиган тил бирликлари кўп 
учрайди: ҳол – аҳвол сўрашларда, ўзаро самимий алоқаларда, уй-рўзғор, қўни 
–қўшничилик, қариндош–уруғчилик муносабатларида, кундалик суҳбатларда 
учрайдиган сўз ва сўз бирикмаларидан кўп фойдаланилади: майли, майлига, 
хўп, кириб туринг, чиқиб туринг, сўраб қўйинг, саломат бўлинг, худога 
шукур, қойил, боровринг, яшаворинг, омон бўлинг, баракалла, ўргилай, 
айланай, ишқилиб, бўптида, келинг, ишлаб турибмиз, салом айтинг, занғар, 
қурғур, қотириб ташладик, қўяверинг кабилар кўп учрайди. 
Сўзлашув услубига баъзан ѐзма нутққа, шевага, вульгаризмга ҳос ва сўз 
шаклларининг таъсири бўлади. Бу хусусият анча яшовчандир. Ҳар бир шева 
вакили жонли сўзлашувда ўз шевасида гапиришга одатланиб қолган бўлади. 

---

51 
Бошқа тилларга оид, кундалик турмуш билан боғлиқ бўлган луғавий 
бирликлар сўзлашувда кўп учрайди ва аксарият ҳолларда у орқали иккинчи 
тилга ўзлашади М: остановка, толька, привет, даже, ладно, секция, дом.... 
кабилар 
Сўзлашув услубида самимийлик, халқчиллик, соддалик, эркинлик анча 
кучли бўлади. Ана шунга кўра сўзлар адабий тил меъѐрларидан фарқланган 
ҳолда қўлланади: олиб кел – обке, қўйиб юбор – қўйвор. Нутқ жараѐнида 
сўзларни, гапларни қисқартирган ҳолда қўллаш ҳам характерли бўлади. 
Дилфуза - Дилфуз, Ҳа!, йўқ!, Албатта! Вазият суҳбатдош учун катта аҳамият 
касб 
этади. 
Бундай 
вазиятда 
суҳбатдошларнинг 
имо–ишоралари, 
ҳаракатлари, овознинг кучайиши ва пасайиши, тўхтамлар, сукутлар, қисқаси, 
ҳар бир ҳолат муҳим ўрин тутади. 
Расмий услуб. расмий ҳужжатлар тил хусусиятларини ўзида 
мужассамлаштиради. Эълонлар, қонунлар, суд ва давлат идоралари 
ҳужжатлари шу услубда ѐзилади. Ариза, тилхат, маълумотнома, чақирув 
қоғози, таклифнома, шартнома, таржимаи ҳол, эълон, адрес, тавсифнома. 
ҳисобот каби ҳужжатлар ҳам расмий услубда бўлади. Бундай услубдаги 
ҳужжатлар қисқа, аниқ ва барча учун тушунарли қилиб тузилади. Бу 
услубнинг ҳам ўзига хос лексик ҳамда грамматик хусусиятлари мавжуд: 
сўзлар ўз маъносида қўлланади, кўпинча маълум айрим қисқартма сўзлар,
ҳар бир соҳанинг ўзига хос терминларидан фойдаланилади. Мазкур 
услубнинг асосий хусусиятлари, энг аввало,, фикрни аниқ ифода қилиниши 
ва ифоданинг бир хил қолипда баѐн этилишида кўринади. Расмий услуб 
лексикасининг яна бир хусусияти унда профессионал ( юридик, дипломатик, 
маъмурий ва бошқалар) терминалогиянинг мавжудлигидир: акт, гувоҳнома, 
қарор, қидириш, айбни оғирлаштирадиган хато, аҳдлашувчи олий томонлар, 
элчи, элчихона, ишончли вакил, нота, шартнома, баѐнот, декларация, визит, 
халқаро вазият ва ҳоказо. Мазкур услубда жаргон, оғзаки сўзлашув услубига 
хос сўзлар ишлатилмайди.
Илмий услуб. Илмий услуб фаннинг турли соҳаларига алоқадор сўз ва 
атамаларнинг қўлланилиши, баѐннинг кўпроқ мантиқий далилларга суяниши 
билан бошқа услублардан фарқ қилади. Фикр аниқ қоидалар формулалар, 
асосида ифодаланади. Илмий услубда сўзлар ўз маъносида қўлланилади: 
қоида ѐки таърифнинг мазмунини очишга хизмат қиладиган ажратилган 
бўлаклар, кириш сўз ва иборалар, шунингдек, қўшма гаплардан кўпроқ 
фойдаланилади. Илмий услубнинг аниқ кўринишлари илмий мақола ва 
рисола, диссертациялар, монографиялар, илмий маърузалар шаклида намоѐн 
бўлади. Илмий услубнинг ҳозирги замон тараққиѐти билан боғлиқ қуйидаги 
умумий хусусиятларини кўрсатиш мумкин:
1. Ахборотнинг объективлиги, аниқлиги. 
2. Нутқнинг маълумотларга бойлиги. 
3. Фикрнинг қисқа ва лўнда ифодаланиши. 

---

52 
Илмий услуб китобий услубга тегишли бўлганлиги учун, мантиқийлик,
адабий тил нормаларига қатъи амал қилиш, услубий бир хиллик характерига 
эга бўлади.