Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги м у ҳ а й ё ҳ а к и м о в а семасиология

1 5 -§ . Л ек си к м аъ нонинг парадигм атик м ун осабати
68
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

семемалари интеграл семалари билан бирлашадилар. Лекин \а р
бир парадигма аъзоси интеграп семадан фаркди дифференциал 
семаларга ҳам эга бўлади. Ушбу дифференциал, фаркди семалар 
паради гм а аъ зо л ар и н и н г ўзаро зи д лан и ш л ар и га' (зиддият, 
о п п о зи ц и я) сабаб бўлади.
16-§. Лексик маънонинг иерарх муносабати
Иерарх (поғонали) муносабат парадигматик ва синтагматик 
м у н о саб атл ар д ан ф ар к д и ў л а р о қ турли сатҳ б и р л и к л ар и
ўртасида, м ураккаб ли к дараж аси турлича бўлган б и рли клар 
орасида воқе бўлади. Иерарх муносабат асосида бир бирликнинг 
и кки н ч и б и р б ирликни таш кил этиш и ётади.
И ерарх м уносабатнинг и кки хил кўриниш и мавжуд:
а) турли сатҳ бирликлари ўртасидаги иерарх муносабат;
б) би р сатҳ дои раси даги б и р л и к л ар ўртасидаги иерарх 
муносабат.
Б и р и н чи ҳолатда қуйи сатҳ бирлиги ўзидан бир поғона 
юқори сатҳ бирлиги учун таш кил этувчи (қурилиш материали) 
ҳисобланади ва юқори сатҳ бирлиги ўз навбатида қуйи сатҳ 
б и р л и ги н и н г син тагм ати к м уносабатидан таш ки л топади. 
М азк у р м у н о с аб а т бутун ти л с и с т е м а с и н и н г п о ғо н а л и
структурасини акс эттиради: 
фонема — морфема — сўз — сўз 
бирикмаси — гап — матн. 
Т и л н и н г эн г кичик бирликлари 
фонемалар морфемалар таркибига, морфемалар сўз таркибига, 
сўз сўз бирикм аси, сўз бирикм аси гап, гап эса матн таркибига 
киради. Ёки, аксинча, матн гаплардағ1, гап сўз бирикмаларидан, 
сўз бирикмалари сўзлардан, сўзлар морфемалардан, морфемалар 
фонемалардан ташкил топади.
Иерарх муносабат бир сатх.доирасида ҳам ю қе бўлади. Иерарх 
муносабатнинг бутурини лексик маъно мисолида кўриш мумкин.