Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги м у ҳ а й ё ҳ а к и м о в а семасиология

У Ч И Н Ч И БО Б. С Е М А С И О Л О ГИ Я Н И Н Г 
Т А Д Қ И Қ М Е Т О Д Л А Р И
1 9 -§ . С емасиологик методларнинг умумий тавсифи
М уайян бир ф ан н и н г объектини ўрганиш нинг турли усул 
ва йўллари тадқиқ методлари дейилаои. Методлар билиш жараёнида 
инсонлартом онидан каш ф қилинади. А ниқтанланган ва тўғри 
қўлланган метод ўрганилаётган ҳодисанинг хусусият ва қонуни- 
ятларини тўлиқ очиш га ёрдам беради. Ҳ ар қандай ф аннинг 
тараққи ёти унга хос бўлган методлардан тўғри ва ўринли 
фойдаланишга боғлиқ
И лм ий методлар турлича тасн и ф қилинади. Қўлланиш
доирасига кўра ф анлараро, яъни бир қанча ф анларга тегишли 
бўлган методлар ва муайян бир ф ан н и н г ўзига хос бўлган 
методлар мавжуд. Ф анлараро методга барча ижтимоий фанларда 
кўлланувчитарихий, қиёсий методларни мисол қилиш мумкин. 
Бир ф ан н и н г ўзига тегишли бўлган методга тилш уносликдаги 
компонент таҳпил усули мисол бўла олади.
85
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ўрганилаётган объектга ёндаш иш нуқгаи назаридан дедук- 
и ндуктив м етодлар ф арқп ан ади . Д едуктив методца 
қоидадан, назаричдан фактларга, далилларга борилса, ивдутсгив 
методда эса ф акг, далиллардан қоидага, назарияга борилади.
Тал,к
18
Қ 'с г и ч и н г т а р к и б и й қисмларини ўрганшдда анализ 
ва синтез *ггодларидан фойдаланилади. Анапизда тадқнқотчи 
ўрганилаётган объектни таркибий қисмларга бўлиб ўрганади ва 
объектнинг тузилиши, струкгураси ҳакдда маълумотга эга бўлади. 
Синтез усулида эса таркибий кисмлар бугунга йиғилдци ва қисмлар 
ўртасидаги муносабат асосида объектнинг моҳияти, вазифаси 
аникданади. Тадқиқобьекггинингтаркибий қисмларини ўртаниида 
анали з ва си н тез методларидан ф ойдалан и лади . А н али ти к 
методнинг асосий мақсади ўрганиш объектини (предметини) 
кисмларга ажратиб ўрганиш бўлса, синтстик талқин муайян босқич 
даражасида ўрганилган қисмларни бугунга (обьекгга) бирлаш - 
таради. Аналитак ва сингетак методларга асосланган тадқиқогларни 
кескин чегаралаб бўлмайди. Зеро, к^смлар ўрганилаёггавда бугунга 
асосланилади, бутун тадқиқотида қисм лар назарда тутилади. 
Ш унинг учун анали тик босқич синтетик босқични, синтетик 
босқич аналитик босқични доимо тақозо этади, лекин булардан 
бири муайян тадқиқотда нисбий егакчилик қидаци ва асосий мақсад 
унга қаратилади1. Аслида, билиш йўллари асосида қисм ва 
бугуннинг муҳим белгилари аниқланади, тадқиқот объекгининг 
моҳияти босқичма-босқич очилаверади2.
Муайян бир объекг бир кднча тадкиқотчилар томонидан турли 
методлар билан ёки битта тадқиқотчи том онидан бир вақгнинг 
ўзида бир нечта методлар билан ўрганилиш и мумкин. Бундан 
таш қари, бир объекг турли фанларда турли нуқгаи назарлардан 
талқиқэтилиши мумкин. Тил бирликларининг мазмун плани ўзида 
нафадат атроф борлиқни, балки у билан боғли қ билим, ф икр, 
сезги, ҳиссиётларимизни ўзида акс эттиргани сабабли, табиийки, 
у бир нечта - ф алсаф а, мантиқ, психология каби ф анларнинг 
ҳам ўрганиш объекгидир.