Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги м у ҳ а й ё ҳ а к и м о в а семасиология

кун
ва 
тун 
с у тк ан и н г э н г чек к а и к к и қутби ни н ом лайди. И к к и қутб 
ўртасида бош қа о р али қ ҳ о д и сал ар ҳам бўлиш и мумкин:
1-ҳолатда А ан то н и м Б , 2-ҳолатда Б ан то н и м А.
Агар ангонимик жуфглик ифодалаётган маъно ўрггасида оралиқ 
ҳодисалар мавжуд бўса, ушбу ангонимия муносабати даражаланиш 
асосидд шаклланган дея оламиз. Бунда маъновий даражаланишнинг 
би ринчи ва охирги лексемаларидаги ф арқпилик кучайиб, энг 
охирида антонимияга етиб борган: ёруғликнинг камайиб бориши 
асосидаги даражаланиш: кун — оқшом — т ун, қуёш ҳароратининг 
ош иб бориш и асосидаги даражаланиш : қши — баҳор — ёз.
А нтомик ж уф глик ифодалаётган қутбнинг ўртасида о р али қ 
ҳодисалар бўлмаслиги ҳам м ум кин. Бу эса м ан ти қ и й м арказ 
оркдли белгилаш антонимликни белгиловчи асосий мезон эмас- 
ли гин и кўрсатади:
( А 
Б ) 
А
п
V 
} 
А — рост , Ь — елғон
83
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

А н то н и м и я қ а р а м а -қ а р ш и м аъ н о би лди рувчи и к к и т а
алоҳида л ек сем ан и н г м ун осабати дир. Б и р сў зн и н г қ ар ам а- 
қарш и м аъно англатувчи и к к и ш акли антоним бўла олмайди: 
ўқи ган — ўқим аган, айтилган — айтилмаган.
А нтоним ларни умумий гипероним га эга ги п они м ларн ин г 
ўзаро муносабатидан ф арқпаш лозим . М асалан, умумий ж и нс 
ги п ерон и м и га эга 
аёл
ва 
эрк а к, фарзанд
гипероним и билан 
умумлаш адиган 
ўғил
ва 
қиз
ги п они м лари а н то н и м и к ж уф т- 
л и к н и ҳосил қи ла олмайди. А лбатга, ушбу лексем алар ягон а 
дифференциал семаси билан ф арқзани ш и мумкин. А нтонимик 
м уносабат ҳосил бўлиш и учун эса қ ар ам а-қ ар ш и л и к битга 
м оҳиятнинг, ҳодисанинг и чи д а бўлиш и ва я н а и к к и лексем а 
таркибидаги ягона ф арқловчи сем алар ҳам зид бўлиш и керак.