Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги касб-ҳунар таълими маркази

9-расм. Кўп қаватли уяларда ариларни жойлаштириш холати. 
1-
ром 
сақланадиган 
омборхона. 
А-очиқ личинкали 
қават. 
Б-
ёпиқ личинкали қават. 
В-
янги қават. 
Баҳорнинг охирига бориб иккинчи қават ҳам личинкаларга тўлади, 
пастки қаватдаги личинкаларнинг ҳаммаси етилади, усти беркитилган 
ҳолда бўлгани сабабли яна янги қават қўйилади. Учинчи қаватни қўйиш 
даври эрта шарбат ажратувчи ўсимликлар гуллаш даврига тўғри 

---

65 
келганлиги сабабли мумкатак инчалар орасига мумпардали ромлар 
аралаштирилиб қўйилади (5 тадан: 5+5=10 ром). 
Она ари юқори қаватга ўтиб тухум қўймаслиги учун иккинчи ва учинчи 
қават орасига она ари ўта олмайдиган тур ўрнатилади. Бу асал олишни 
осонлаштиради. 
Қаватларнинг ўрни алмаштирилганда арилар яхши ривожланади. Агар 
ари оиласи қаватлар алмаштирилмасдан боқилса: 
Биринчидан; юқори қаватда она ари тухум қўйишни давом 
эттираверади, натижада асал қўйиш учун жой қолмайди; 
Иккинчидан; личинкалар арига айланиб инчаларидан чиққанидан сўнг, 
шу инчаларни ишчи арилар гул чанги билан тўлдириб ташлайди, чунки 
асаларилар пастки қаватга асал қўйишдан чекланади;
Учинчидан; она ари тухум қўйишга тепа қаватдан пастга тушмайди, 
чунки юқори қаватда доимо иссиқ ҳаво сақланади. Бундан ташқари, 
арилар бўш қолган жойни ёки ромлар орасининг кенгайишини ёқтирмайди 
ва шу кенгликни торайтириш мақсадида берилган ўртадаги янги қаватга 
кўтарилиб тез мум торта бошлайди, яъни бўш қолган арилар иш билан 
таъминланади, натижада кўч чиқиш ва кўчга тайёрланишнинг олди олинган 
бўлади; 
Тўртинчидан; қаватни кўшиш даври келганда асаларичи учинчи қаватни 
тепага кўтариб, унинг ўрнига янги тўртинчи қаватни ёки энг тагидаги 
қаватни кўяди. Учинчи қаватни тепага кўтаришдан мақсад, энг тагидаги 
қаватда шарбат кўп тўпланади. Шунинг учун шарбат, асал тўпланган 
қаватни асал олиш пайтида, ишни енгиллаштириш мақсадида, тепага 
кўтарилади. 
Агар табиатда кўп миқдорда, кунига 8-10 кг (липа, жука) каби 
ўсимликлардан) шарбат келиб турса, тепадги бўш мумкатак инчаларга 
шарбат қуйиб банд қилади. Оқибатда, она арининг тухум қўйиши табиий 
равишда чекланиб қoлади. Табиатдан асосий шарбат келиш даврида тепа 
қисмдаги иккита қават етишмай қолади, шунинг учун кўпpoқ яна асал 
тўплаш учун учинчи, яъни бешинчи қават юқоридаги 2 та асалли қават 
тагига қўйилади. 

---

66 
Асосий шарбат ташиш даврида асал тўлдирилган қаватлардан 1 таси 
омборда сақлаб қўйилади. Сақлаб қўйиладиган асалли ром жигар рангда 
бўлиши керак, чунки бундай ромда арилар яхши қишлайди. 
Асосий шарбат ташиш даври тутагандан кейин асалли қаватларнинг 
ҳаммаси ари оилаларидан йиғиштириб олинади. Энг пастки қавати 
қолдирилади, олдиндан олиб қўйилган асалли гулчангли ромлар пастки 
биринчи ва иккинчи қаватга қўйилади. Мабодо қишга қолдирилган 
озиқнинг бир қисми шакар шарбатига алмаштириладиган бўлса, у ҳолда 
қисман асал тўпланган мумкатак инчали ромлар оилага қуйилиб, пастки 
қисмидаги инчалар шакар шарбати билан тўлдирилади. Арилар қишнинг 
биринчи ярмида фақат шакар асали билан озиқлангани учун ҳам уларнинг 
орқа ичагида қиш давомида кам ахлат тўпланади.