Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жисмоний маданият

1.4. Жисмоний маданият назарияси ва услубиёти фанининг бошқа фанлар билан боғлиқлиги
Жисмоний маданият назарияси ва услубиёти қатор фанлар билан чамбарчас боғлиқ. Фақатгина ўзининг илмий изланишлари билан чегараланиб қолган фан тўлақонли натижа бера олмайди. Жисмоний маданият назарияси ва услу биёти бир неча фанларнинг назарий билимлари орқали махсус йўналитирилган педагогик муаммоларни ҳал қиладиган предметга айланган.
Жисмоний маданият назарияси ва услубиёти умумий педагогика, психология, инсон умрининг ёши даврларининг физиологияси ва жисмоний тарбия психологиясининг илмий изланишлари натижаларидан фойдаланади. Айниқса, спорт педагогикасининг барча фанлари билан узвий боғланган. Аввалига ягона саналган, бўлакларга бўлинмаган жисмоний маданият назарияси ва услубиёти фанидан алоҳида спорт педагогика фанлари – волейбол, баскетбол, қўл тўпи, футбол, сузиш ва қатор бошқа фанлар ажралиб чиқди.
Спорт педагогикаси фанлари ривожида уларнинг бир-бири билан ўзаро узвий боғлиқлиги намоён бўлиши оқибатида жисмоний маданият назарияси ва услубиёти томонидан ишлаб чиқилган умумий ва услубий принципларга, қоидаларга таянишга ва риоя қилишга тўғри келмоқда.
Олинган далиллар янги умумлаштиришлар учун аниқ материал вазифасини ўтамоқда. Бу жисмоний тарбия жараё нидек бир бутун педагогик муҳитни ўз ичига олган кенг илмий изланиш ва ўқитиш предметидан аста-секинлик билан махсус спорт соҳаси фанлари ажралиб чиқа бошлашига сабаб бўлди. Аммо жисмоний машқларнинг алоҳида турлари учун керакли бўлган, нисбатан умумий қонуниятларга таянган, барча спорт турлари учун таъсир кўрсата оладиганларигина алоҳида фан бўлиб ажралмади ва ажралиб чиқиши ҳам мумкин бўлмасди. Ана шунинг учун ҳам барча спорт фанлари учун умумий ва хусусий қонуниятларни ишлаб чиқиш ҳозирги замон жисмоний маданият назарияси ва услубиёти фанининг асосини ташкил қилади.
Биология фанлари билан боғлиқлиги – машғулотлар даво мида шуғулланувчилар организмига жисмоний тарбия воситалари таъсирининг реакциясини ўрганиш, жисмоний тарбия жараёнини самарали бошқариш, анатомия, физиология, биохимия, спорт тиббиёти, волелогия, биомеханика, спорт метрологияси, спорт физиологияси ва яна бошқа қатор фанларининг қонуниятларидан ижобий фойдаланиш билангина тан тарбиясида кутилган натижага эришиш мумкинлиги назарий жиҳатдан исботланган.
Шуни эсда сақлаш лозимки, жисмоний маданият назарияси ва услубиёти фанининг бошқа фанлар билан узвий боғлиқлиги бир томонлама бўлмай, ҳар томонламадир. Жисмоний тарбия фанининг ривожланиши аралаш фанларга таъсир этмай иложи йўқ.
Масалан, спорт назарияси ва амалиёти психологлар ва физиологларнинг “болалар ва катта ёшдагилар организмининг потенциал имкониятлари” деган тушунчаларига бу фанларда кутилмаган тузатишлар киритилишига олиб келиши, бундай имкониятлар инсон жисми тарбияси фани қонуниятлари асосида содир бўлаётганлигини асосли изоҳлаш мумкин.
И К К И Н Ч И Б О Б

ЖИСМОНИЙ МАДАНИЯТ НАЗАРИЯСИ ВА УСЛУБИЁТИ ФАНИНИНГ ЕТАКЧИ ТУШУНЧАЛАРИ, ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ­ ТИЗИМИ, ТАРБИЯ ЖАРАЁНИНИНГ ИЖТИМОИЙ МОҲИЯТИ

У ёки бу касб эгалари ўзаро мулоқот давомида ўз касби ва ҳунарига оид маълум тушунчалар ва иборалардан фойдаланадилар. Фаннинг маълум соҳасини ўрганиш ва уни ўзлаштириш ана шу етакчи тушунчаларнинг мукаммал мазмунига боғлиқ. Уларнинг мазмуни ва ҳажмини аниқламай туриб, жисмоний маданият назарияси ва амалиётининг кўпдан-кўп ҳодисалари ва масалаларини тўғри тушуниб олиш қийинлашади, жисмоний маданият назариясини муваффақи ятли эгаллаб бўлмайди.

Жисмоний маданият назарияси ва услубиёти фанининг тушунчаларини кўпчилиги “Жисмоний” сўзи билан бошла нади. Одатда амалга ошириладиган ҳар қандай ҳаракат фаолият, бажариладиган иш, жисмимиз, вужудимизнининг маълум аъзолари, танимиз бўлакларининг макон (фазо)даги жойи, ўрнини алмашинуви орқали содир бўлади ва бу “жисмоний” сўзи билан ифодаланади¹.
Жисмоний маданият, жисмоний тарбия, жисмоний тайёр гарлик, жисмоний ривожланганлик, жисмоний етуклик, жисмо ний камолот, жисмоний сифатлар, жисмоний тайёрланганлик, жисмоний ҳаракат, жисмоний машқ, жисмоний тикланиш (рекреация), жисмоний реабилитация ва бошқа шунга ўхшаш қатор тушунчалардаги “жисмоний” сўзи жисмимиз, вужуди мизнинг аъзоларини бажараётган, намоён қилаётган жисмоний фаолиятдаги иштирокини ифодалайди.
Биз юқорида қайд қилинган жисмоний маданият назари яси ва услубиёти фанининг етакчи тушунчаларига тўхталамиз.
Қатор адабиётларда жисмоний мадният, жисмоний тарбия, спорт тушунчаларини”Жисмоний маданият назарияси ва услубиёти” ҳамда ”Жисмоний тарбия назарияси ва услубиёти”фанининг е т а к ч и т у ш у н ч а л а ри деб таъриф берадилар (А.Д.Новиков, Л.П.Матвеев, Б.А.Ашмарин ва бошқалар).