Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ж. М.Қурбонов, З. Э. Мамарасулов

Бошқарув пункти 
Стационар
Ҳаракатдаги
Кундалик (тинч 
ва ҳарбий вақтда) 
Заҳирадаги 
(ҳарбий вақтда) 
1.
Ҳавода. 
2.
Мобилли
. 
Шаҳарда
Шаҳар ташқарисида 

---

176 
35-Расм. Фавқулодда вазиятларда таввакалчилик (риск) бошқарув 
система структураси. 
Ўқув машқига тайѐргарлик. Унинг ўтказилишидан бир-ярим ой олдин 
бошланади. Шу давр ичида асосий ҳужжатлар ишлаб чиқилади, ўқув 
машғулотлари раҳбарияти тайинланади, амалий тадбирлар ўтказиш учун ўқув 
жойи тайинланади. 
Тайѐргарликнинг асосий ҳужжатларидан бири тақвимий режадир ва унда 
тадбирларнинг мундарижаси, муддати ва ўтказилиш вақти ҳамда ижрочилар 
аниқланади. Ўқув машқини ўтказиш режаси - асосий ўқув услубий ҳужжат 
Республика субъектларида 
Экологик ва социал иқтисодий ҳолатни баҳолаш 
ФВ таввакалчилик даражасини аниқлаш 
Атроф-муҳит мониторингини ўтказиш ва ФВ 
бўлишини прогнозлаш
ФВ таввакалчилик таҳлили 
Таввакалчилик 
индентификацияси 
Таввакалчиликни 
баҳолаш 
Прогнозлаш
Материал зарар 
Таввакалчиликда талофат ва 
ҳалок бўлганлар 
Ҳозирги вақтдаги таввакалчилик 
даражаси 
Оптимал тадбирларни ишлаб чиқиш 

---

177 
бўлиб, унда мўлжалланган мақсадларга мос равишда ўқув машқини олиб 
бориш йўл-йўриқлари баѐн этилади. Ўқув саволларини ишлаб чиқишнинг 
кетма-кетлиги белгиланади. Ўтказиш тартиби босқичма-босқич кенгайтирилган 
жадвал шаклида баѐн этилади. Ҳар бир босқич ўқув саволлари ва уларга 
ажратилган вақт аниқланади. Вазиятлар шартли равишда топшириқ шаклида 
баѐн этилади. Сўнгра машқ раҳбарини, ўринбосарларини, ѐрдамчиларини ва 
воситачиларни иш режаси келтирилади. Ундан кейин «ўргатилаѐтганлардан 
кутилаѐтган ҳаракатлар муҳокамадан ўтказилиш вақти ва тартиби»ни кўрсатиш 
билан тугалланади. Режа тузаѐтганда ўқув машқи саволларини ишлаб чиқиш 
учун ажратиладиган вақтга катта эътибор бериш керак.
Қўмондон-штаб 
ўқув 
машқини 
тайѐрлаш 
бўйича 
ташкилий 
кўрсатмаларини, одатда, буйруқ шаклида ишлаб чиқади ва ижрочилар барча 
талабаларни (ишларни) бажара олиши учун ўз вақтида уларга етказилади. 
Моддий-техник таъминот режаси - бу ўқув машқини ўтказиш режасида 
кўзда тутилган барча тадбирларни бажарилишини таъминловчи ҳужжатдир. 
Барча ўқув-услубий ҳужжатлар имкон қадар қисқа ва фойдаланиш учун 
қулай бўлиши керак. 
Қўмондон-штаб ўқув мшғулотининг ибратлилиги кўзланган мақсадга 
эришиш ва ўқув саволларини ишлаб чиқишнинг сифати синчковлик билан 
тайѐрлангандалигини эмас ва балким мақсадга мувофиқ булган услубларни 
танлаш ва улардан моҳирона фойдалана олиш ҳамдир. 
Ўқув машқи мобайнида қўлланиладиган асосий услублар бу «фуқаро 
муҳофазаси режаси» ва «ФВни олдини олиш ва уларда ҳаракат қилиш» 
режасига мувофиқ тадбирларни амалга ошираѐтганда ўрганаѐтганларнинг 
ҳаракатларини назорат қилиш: 
- муҳокамадан мақсад, кўзда тутилган тадбирлар бажарилишини, ташкил 
этилишини раҳбарият ва қўмондон бошлиқлар таркибини ўз функционал 
мажбуриятларини бажаришга тайѐргарлик даражасини ҳар томонлама таҳлил 
этиш, машқни ўтказишда ва режалаштиришда йўл ққйилган ҳатто 
камчиликларни очиб тахлаш, уларни бартараф қилиш борасида вазифалар 
қўйишдир. Муҳокама ўқув машқи якунлаши билан дарҳол ўтказилади. Шунинг 
учун унга тайѐргарлик машқ давомида олиб борилади. 
Техник-ўқув 
машғулотлари 
ҳарбий 
ва 
махсус 
қўшилмалар, 
ҳарбийлашмаган тузилмаларни амалий ишларни бажаришга ўрганишлари 
табиий ва техноген ФВ оқибатларини бартарф этишга тайѐрлашнинг асосий 
шаклидир. 
Комплекс ўқув машғулотлари Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамасининг 1998 
йил 7 октябрдаги 427-сонли қарорига асосан маҳаллий ўз-ўзини бошқарув 
органларида, ходимлар сони 300 дан ошиқ бўлган корхоналар ва 
ташкилотларда ва 600 дан ошиқ ўринга эга бўлган даволаш - профилактика 
масканларида ҳар 3 йилда бир марта ўтказилади ва унинг давом этиш муддати 2 
кеча-кундуз. Бошқа ташкилотларда 6 соатгача давом этадиган машғулотлар 3 
йилда бир марта ўтказилади. 

---

178